NHG-Richtlijnen
NHG-Standaard
M27
5.1
juli 2020
december 2022
R. Luchtwegen

Richtlijnen diagnostiek

Naar Volledige tekst ›

Anamnese

Naar Volledige tekst ›

Lichamelijk onderzoek

Naar Volledige tekst ›

Aanvullend onderzoek

Naar Volledige tekst ›

Evaluatie

Naar Volledige tekst ›

Richtlijnen beleid

Naar Volledige tekst ›

Niet-medicamenteuze adviezen

Naar Volledige tekst ›

Medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›

Stap 1: SABA of ICS-formoterol zo nodig

Naar Volledige tekst ›

Stap 2: Onderhoudsbehandeling met ICS of ICS-formoterol zo nodig 

Naar Volledige tekst ›

Stap 3: Onderhoudsbehandeling met een LABA en lage dosis ICS 

Naar Volledige tekst ›

Stap 4: Onderhoudsbehandeling met een LABA en een intermediaire tot hogere dosering ICS 

Naar Volledige tekst ›

Stap 5: Consultatie longarts 

Naar Volledige tekst ›

Monitoring

Naar Volledige tekst ›

Consultatie of verwijzing

Naar Volledige tekst ›

Longaanval astma bij volwassenen

Naar Volledige tekst ›

Beleid minder ernstige longaanval

Naar Volledige tekst ›

Belangrijkste wijzigingen

Naar Samenvatting ›

Kernboodschappen

Naar Samenvatting ›

Inleiding

Naar Samenvatting ›

Scope

Naar Samenvatting ›

Buiten de scope

Naar Samenvatting ›

Samenwerking en afstemming

Naar Samenvatting ›

Achtergronden

Naar Samenvatting ›

Begrippen

Naar Samenvatting ›

Astma

Naar Samenvatting ›

Astmacontrole

Naar Samenvatting ›

Atopie

Naar Samenvatting ›

Bronchiale hyperreactiviteit

Naar Samenvatting ›

Disfunctioneel ademen

Naar Samenvatting ›

Gelijktijdig astma en COPD (Astma-COPD-overlap of ACO)

Naar Samenvatting ›

Longaanval (exacerbatie) astma

Naar Samenvatting ›

Persoonlijke behandeldoelen

Naar Samenvatting ›

Epidemiologie

Naar Samenvatting ›

Etiologie en pathofysiologie

Naar Samenvatting ›

Verschillende vormen van astma

Naar Samenvatting ›

Allergisch astma

Naar Samenvatting ›

Niet-allergisch astma

Naar Samenvatting ›

Werkgerelateerde astma

Naar Samenvatting ›

Gelijktijdig astma en COPD

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Anamnese

Naar Samenvatting ›

Voorgeschiedenis

Naar Samenvatting ›

Bij werkgerelateerde klachten

Naar Samenvatting ›

Lichamelijk onderzoek

Naar Samenvatting ›

Aanvullend onderzoek

Naar Samenvatting ›

Allergieonderzoek

Naar Samenvatting ›

Spirometrie

Naar Samenvatting ›
Randvoorwaarden spirometrie
Naar Samenvatting ›
Referentiewaarden spirometrie 
Naar Samenvatting ›

Histamine- of metacholineprovocatietest

Naar Samenvatting ›

X-thorax

Naar Samenvatting ›

Bepaling van eosinofielen in het bloed

Naar Samenvatting ›

Fractitional expiratory stikstofoxide (FeNO)-meting

Naar Samenvatting ›

Evaluatie

Naar Samenvatting ›

Differentiaaldiagnose

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen beleid

Naar Samenvatting ›

Behandeldoel

Naar Samenvatting ›

Astmacontrole

Naar Samenvatting ›
Behandeling van gelijktijdig astma en COPD
Naar Samenvatting ›

Voorlichting en niet-medicamenteuze adviezen

Naar Samenvatting ›

Aard van de aandoening

Naar Samenvatting ›

Prikkelreductie

Naar Samenvatting ›
Huisdieren
Naar Samenvatting ›
Verminderen blootstelling huisstofmijt
Naar Samenvatting ›

Niet-roken

Naar Samenvatting ›

Bewegen

Naar Samenvatting ›

Gewicht

Naar Samenvatting ›

Werk

Naar Samenvatting ›

Belemmeringen in het functioneren

Naar Samenvatting ›

Ademhalingstechniek

Naar Samenvatting ›

Ondersteunende informatie

Naar Samenvatting ›

Zelfmanagement

Naar Samenvatting ›

Individueel zorgplan (IZP)

Naar Samenvatting ›

Stappenplan medicamenteuze behandeling astma

Naar Samenvatting ›

Uitgangspunten medicatiestappen

Naar Samenvatting ›

Keuze toedieningsvorm inhalatiemedicatie

Naar Samenvatting ›

Instructie van de inhalatietechniek

Naar Samenvatting ›

Gebruik van medicatie zo nodig bij dyspneuklachten

Naar Samenvatting ›

Stap 1: SABA of ICS-formoterol zo nodig

Naar Samenvatting ›
Preventie van overmatig gebruik van kortwerkende bèta-2-agonisten
Naar Samenvatting ›

Stap 2: Onderhoudsbehandeling met ICS of ICS-formoterol zo nodig

Naar Samenvatting ›
Geen voorkeur voor een bepaald ICS vanwege verhoogd risico op pneumonie
Naar Samenvatting ›
Geen voorkeur voor extrafijn ICS ten opzichte van ‘normaal’ fijn ICS bij astma
Naar Samenvatting ›
Inhalatiecorticosteroïden bij rokers
Naar Samenvatting ›
Beleid bij heesheid door ICS-gebruik
Naar Samenvatting ›

Stap 3: Onderhoudsbehandeling met een LABA en lage dosis ICS

Naar Samenvatting ›
LAMA (tiotropium) als alternatief voor een LABA
Naar Samenvatting ›
Toevoegen leukotrieënreceptorantagonist (LTRA)
Naar Samenvatting ›

Stap 4: Onderhoudsbehandeling met een LABA en een intermediaire tot hogere dosering ICS

Naar Samenvatting ›
Toevoegen LAMA (tiotropium)
Naar Samenvatting ›

Stap 5: Consultatie longarts

Naar Samenvatting ›

Overige geneesmiddelen bij astma

Naar Samenvatting ›

Kortwerkende (SAMA) parasympathicolytica

Naar Samenvatting ›

Geneesmiddelen bij allergische rinitis

Naar Samenvatting ›

Griepvaccinatie

Naar Samenvatting ›

Gebruik van bètablokkers bij astma

Naar Samenvatting ›

Protonpompremmers

Naar Samenvatting ›

Subcutane of sublinguale immunotherapie

Naar Samenvatting ›

Medicamenteuze behandelmogelijkheden in de 2e lijn

Naar Samenvatting ›

Zwangerschap en borstvoeding

Naar Samenvatting ›

Zwangerschap

Naar Samenvatting ›

Borstvoeding

Naar Samenvatting ›

Monitoring

Naar Samenvatting ›

Frequentie van monitoring astma

Naar Samenvatting ›

Astmacontrole

Naar Samenvatting ›

Vragenlijsten over astmacontrole in de monitoringfase

Naar Samenvatting ›

Monitoring niet-medicamenteuze adviezen

Naar Samenvatting ›

Monitoring medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

Spirometrie in de monitoringsfase

Naar Samenvatting ›

E-health in de monitoringsfase

Naar Samenvatting ›

Redenen voor consultatie of verwijzing

Naar Samenvatting ›

Longaanval astma bij volwassenen

Naar Samenvatting ›

ABCDE instabiel

Naar Samenvatting ›

ABCDE stabiel

Naar Samenvatting ›
Ernstige longaanval astma bij volwassenen
Naar Samenvatting ›
Beleid ernstige longaanval astma
Naar Samenvatting ›
Verwijzing ernstige longaanval astma
Naar Samenvatting ›
Beleid minder ernstige longaanval
Naar Samenvatting ›
Controle en follow-up na een ernstige of minder ernstige longaanval
Naar Samenvatting ›

Praktijkvoeringsaspecten astma

Naar Samenvatting ›

(Overige) aandachtspunten voor bespreking in de regio

Naar Samenvatting ›

Landelijke Transmurale Afspraak Astma bij volwassenen

Naar Samenvatting ›

Betrokken zorgprofessionals naast de huisarts en longarts

Naar Samenvatting ›

Spirometrie en ander aanvullend onderzoek

Naar Samenvatting ›

Hoofdbehandelaarschap

Naar Samenvatting ›

Werkwijze bij consultatie of verwijzing naar een longarts

Naar Samenvatting ›

Werkwijze bij terugverwijzen naar de huisarts

Naar Samenvatting ›

Samenwerking bij longaanvallen

Naar Samenvatting ›

Referenties

  1. LAN. Zorgstandaard Astma Volwassenen (2012). Long Alliantie Nederland. http://www.longalliantie.nl/files/4113/7335/4473/Zorgstandaard_Astma_Volwassenen.pdf
  2. LAN. Multidisciplinaire richtlijn astma; actuele knelpunten (2013). Long Alliantie Nederland. http://www.longalliantie.nl/files/2313/9506/6963/Multidisciplinaire_richtlijn_astma_STATUS_GEAUTORISEERD_28012014_def.pdf
  3. NVALT. Richtlijn diagnostiek en behandeling van ernstig astma. Nederlandse vereniging van artsen voor longziekten en tuberculose (2013).
    Ga naar bron
  4. NIVEL. LINH-zorgregistratie huisartsen. Incidentie- en prevalentiecijfers in de huisartsenpraktijk (2018). www.nivel.nl/nl/nivel-zorgregistraties-eerste-lijn/incidenties-en-prevalenties
  5. Schaubel D, Johansen H, Dutta M, Desmeules M, Becker A, Mao Y. Neonatal characteristics as risk factors for preschool asthma. J Asthma 1996;33:255-64.
  6. Gissler M, Jarvelin MR, Louhiala P, Hemminki E. Boys have more health problems in childhood than girls: follow-up of the 1987 Finnish birth cohort. Acta Paediatr 1999;88:310-4.
  7. Berhane K, McConnell R, Gilliland F, Islam T, Gauderman WJ, Avol E, et al. Sex-specific effects of asthma on pulmonary function in children. Am J Respir Crit Care Med 2000;162:1723-30.
  8. Strachan DP, Butland BK, Anderson HR. Incidence and prognosis of asthma and wheezing illness from early childhood to age 33 in a national British cohort. BMJ 1996;312:1195-9.
  9. Abrahamson M, Kutin JJ, Raven J, Lanigan A, Czarny D, Walters EH. Risk factors for asthma among young adults in Melbourne, Australia. Respirology 1996;1:291-7.
  10. Wenzel S. Pathology of difficult asthma. Paediatr Respir Rev 2003;4:306-11.
  11. GINA. Global strategy for asthma management and prevention. Global Initiative for asthma (2019). https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2019/06/GINA-2019-main-report-June-2019-wms.pdf
  12. Nguyen VN, Chavannes N, Le Lan TT, Price D. The Asthma Control Test (ACT) as an alternative tool to Global Initiative for Asthma (GINA) guideline criteria for assessing asthma control in Vietnamese outpatiënts. Prim Care Respir J 2012:21;85-9.
  13. Chung KF, Wenzel SE, Brozek JL, Bush A, Castro M, Sterk PJ, et al. International ERS/ATS guidelines on defintion, evaluation and treatment of severre asthma. Eur Respir J 2014;43:343-73.
  14. Tan DJ, Walters EH, Perret JL, Lodge CJ, Lowe AJ, Matheson MC, et al. Age-of-asthma onset as a determinant of different asthma phenotypes in adults: a systematic review and meta-analysis of the literature. Expert Rev Respir Med 2015;9:109-23.
  15. Moore WC, Meyers DA, Wenzel SE, Teague WG, Li H, D’Agostini R Jr, et al. Identification of asthma phenotypes using cluster analysis in the severe asthma research programm. Am J Respir Crit Care Med 2010;181:315-23.
  16. Schleich, F, Bruselle G, Louis R, Vandenplas O, Michils A, Pilette C, et al. Heterogeneity of phenotypes in severe asthmatics. The Belgian Severe Asthma Registry (BSAR). Respir Med 2014;108:1723-32.
  17. Loza MJ, Djukanovic R, Chung KF, Horowitz D, Ma K, Branigan P, et al. Validated and longitudinally stable asthma phenotypes based on cluser analysis of the ADEPT study. Respir Res 2016;17:165.
  18. Zaihra T, Walsh CJ, Achmed S, Fugère C, Hamid QA, Olivenstein R, et al. Phenotyping of difficult asthma using longitudinal physiological and biomarker measurements reveals significant differences in stability between clusters. BMC Pulm Med 2016;16:74.
  19. Wang L, Liang R, Zhou T, Zheng J, Liang BM, Zhang HP, et al. Identification and validation of asthma phenotypes in Chinese population using cluster analysis. Ann Allergy Asthma Immunol 2017;119:324-32.
  20. Walford HH, Doherty TA. Diagnosis and management of eosinophilic asthma: a US perspective. J Asthma Allergy 2014;7:53-65.
  21. Agustí A, Bafadhel M, Beasley R, Bel EH, Faner R, Gibson PG, Louis R, et al. Precision medicine in airway diseases: moving to clinical practice. Eur Respir J 2017;50:1701655.
  22. Pavord ID, Beasly R, Agustí A, Anderson GP, Bel E, Bruselle G. After asthma: redefining airway diseases. Lancet 2018;391:350-400.
  23. Gibson PG, Simpson JL. The overlap syndrome of asthma and COPD: what are its features and how important is it? Thorax 2009;64:728-35.
  24. Bakker W, Dijkman JH. Rhonchi en crepitaties: nomenclatuur en interpretatie. Ned Tijdschr Geneeskd 1990;134:477-80.
  25. Jansveld CA, Bakker W, Braat MC. Rapport van de commissie Nomenclatuur Longgeluiden. Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135:2380-3.
  26. Van den Bosch W, Schermer TRJ, Chavannes NH. Utility of pulse-oximetry in general practice. Huisarts Wet 2005;48:467-9.
  27. Kelly AM, McAlpine R, Kyle E. How accurate are pulse oximeters in patiënts with acute exacerbations of chronic obstructive airways disease? Respir Med 2001;95:336-40.
  28. Chavannes N. Pulse oximetry and respiratory disease in primary care. Primary care respiratory journal 2003;12:2-3.
  29. Anonymous. Clinical use of pulse oximetry. European federation of allergy and airways diseases patiënts associations (2010). http://www.theipcrg.org
  30. SAN Praktijkrichtlijn longfunctieonderzoek (2015).
    Ga naar bron
  31. Miller MR, Hankinson J, Brusasco V, Burgos F, Casaburi R, Coates A, et al. Standardisation of spirometry. Eur Respir J 2005;26:319-38.
  32. Quanjer PH, Stanojevic S, Cole TJ, Baur X, Hall GL, Culver B, et al. Multi-ethnic reference values for spirometry for the 3-95 year age range: the global lung function 2012 equations. Report of the Global Lung Function Initiative (GLI), ERS Task Force to establish improved Lung Function Reference Values. Eur Respir 2012;40:1324-43.
  33. Schermer TR, Verweij EH, Cretier R, Pellegrino A, Crockett AJ, Poels PJ. Accuracy and precision of desktop spirometers in general practices. Respiration 2012;83:344-52.
  34. Cockcroft DW, Murdock KY, Berscheid BA, Gore BP. Sensitivity and specificity of histamine PC20 determination in a random selection of young college students. J Allergy Clin Immunol 1992;89:23-30.
  35. Woodruff PG, Boushey HA, Dolganov GM, Barker CS, Yang YH, Donnelly S, et al. Genome-wide profiling identifies epithelial cell genes associated with asthma and with treatment response to corticosteroids. Proc Natl Acad Sci USA 2007;104:15858-65.
  36. Wagener AH, De Nijs SB, Lutter R, Sousa AR, Weersink EJ, Bel EH, Sterk PJ. External validation of blood eosiniphils, FE(NO) and serum periostin as surrogates for sputum eosinophils in asthma. Thorax 2015;70:115-20.
  37. Casciano J, Krishnan JA, Small MB, Buck PO, Gopalan G, Li C, et al. Value of peripheral blood eosinophil marker to predict severity of asthma. BMC Pul Med 2016;16:109.
  38. Price D, Wilson AM, Chisholm A, Rigazio A, Burden A, Thomas M, et al. Predicting frequent asthma exacerbations using blood eosinophil count and other patient data routinely available in clinical practice. J Asthma Allergy 2016;9:1-12.
  39. Braunstahl GJ. De toegevoegde waarde van FeNO bij de diagnose astma. Ned Tijdschr Allergie & Astma 2016;16:11-4.
  40. Luks VP, Vandemheen KL, Aaro SD. Confirmation of asthma in an era of overdiagnosis. Eur Repir J 2010;36:255-60.
  41. Gillis RME, Van Litsenburg W, Van Balkom RH, Muris JW, Smeenk FW. The contribution of an asthma diagnostic consultation service in obtaining an accurate asthma diagnosis for primary care patients: results of a real-life study. NPJ Primary Care Respiratory 2017;27:35.
  42. Partridge MR, Van der Molen T, Myrseth SE, Busse WW. Attitudes and actions of asthma patiënts on regular maintenance therapy: the INSPIRE study. BMC Pulm Med 2006;6:13.
  43. LAN. Zorgstandaard COPD (2016). Long Alliantie Nederland.
    http://www.longalliantie.nl/files/9014/5578/9160/LAN_Zorgstandaard_COPD-2016-2.pdf
  44. Bateman ED, Boushey HA, Bousquet J, Busse WW, Clark TJ, Pauwels RA, et al. Can guideline-defined asthma control be achieved? The Gaining Optimal Asthma ControL study. Am J Respir Crit Care Med 2004;170:836-44.
  45. Van den Nieuwenhof L, Schermer T, Heins M, Grootens J, Eysink P, Bottema B, et al. Tracing uncontrolled asthma in family practice using a mailed asthma control questionnaire. Ann Fam Med 2008;6 Suppl 1:S16-S22.
  46. Aaron SD, Vandemheen KL, FitzGerald JM, Ainslie M, Gupta S, Lemière C, et al. Reevaluation of diagnosis in adults with psysician-diagnosed astma. JAMA 2017;317:269-79.
  47. Aaron SD, Vandemheen KL, Boulet LP, McIvor RA, Fitzgerald JM, Hernandez P, et al. Overdiagnosis of asthma in obese and nonobese adults. CMAJ 2008;179:1121–31.
  48. Shirai T, Matsui T, Suzuki K, Chida K. Effect of pet removal on pet allergic asthma. Chest 2005;127:1565-71.
  49. Kilburn S, Lasserson TJ, McKean M. Pet allergen control measures for allergic asthma in children and adults. Cochrane Database Syst Rev 2003;CD002989.
  50. Wood RA, Chapman MD, Adkinson NF, Jr., Eggleston PA. The effect of cat removal on allergen content in household-dust samples. J Allergy Clin Immunol 1989;83:730-4.
  51. Van De Ven MO, Van Zundert RM, Engels RC. Effects of asthma on nicotine dependence development and smoking cessation attempts in adolescence. J Asthma 2013;50:250-9.
  52. Carson KV, Chandratilleke MG, Picot J, Brinn MP, Esterman AJ, Smith BJ. Physical training for asthma. Cochrane Database Syst Rev 2013:CD001116.
  53. Scott HA, Gibson PG, Garg ML, Pretto JJ, Morgan PJ, Callister R, et al. Dietary restriction and exercise improve airway inflammation and clinical outcomes in overweight and obese asthma: a randomized trial. Clin Exp Allergy 2013;43:36-49.
  54. Toren K, Blanc PD. Asthma caused by occupational exposures is common - a systematic analysis of estimates of the population-attributable fraction. BMC Pulm Med 2009;9:7.
  55. Ghosh RE, Cullinan P, Fishwick D, Hoyle J, Warburton CJ, Strachan DP, et al. Asthma and occupation in the 1958 birth cohort. Thorax 2013;68:365-71.
  56. Heijmans M, Zwijnenberg N, Baan D, Spreeuwenberg P, Devillé W. Monitor zorg- en leefsituatie van mensen met astma of COPD: trends en ontwikkelingen over de periode 2001-201. Nationaal panel chronische zieken en gehandicapten. Utrecht: NIVEL, 2013.
  57. Baur X, Sigsgaard T, Aasen TB ,Burge PS, Heederik D, Henneberger P, et al. on behalf of the ERS Task Force on the Management of Work-related Asthma. Guidelines for the management of work-related asthma. Eur Respir J 2012;39:529-545.
  58. NVALT. Richtlijn werkgerelateerd astma. Een vertaling van de ERS Guidelines for the management of workrelated asthma. Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (2016). https://www.nvalt.nl/kwaliteit/richtlijnen/copd-astma-allergie
  59. Boulding R, Stacey R, Niven R, Fowler SJ. Dysfunctional breathing: a review of the literature and proposal for classification. Eur Resp 2016;25:287-294.
  60. Grammatopoulou EP, Skordilis EK, Georgoudis G, Haniotou A, Evangelodimou A, Fildissis G, et al. Hyperventilation in asthma: a validation study of the Nijmegen questionnaire – NQ. J Asthma 2014; 51:839-46.
  61. LAN. Rapport Goed gebruik Inhalatiemiddelen (2014). Long Alliantie Nederland. http://www.longalliantie.nl/files/8614/1647/9380/Rapport_Goed_Gebruik_Inhalatiemedicatie_2014.pdf
  62. Kew KM, Karner C, Mindus SM, Ferrara G. Combination formoterol and budesonide as maintenance and reliever therapy versus combination inhaler maintenance for chronic asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2013;12:CD009019.
  63. Sobieraj DM, Weeda ER , Nguyen E, Coleman CI , White CM, Lazarus SC, Blake KV, et al. Association of inhaled corticosteroids and long-acting β-agonists as controller and quick relief therapy with exacerbations and symptom control in persistent Asthma: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2018;319:1485-96.
  64. Papi A, Corradi M, Pigeon-Francisco C, Baronio R, Siergiejko Z, Petruzzelli S, et al. Beclometasone-formoterol as maintenance and reliever treatment in patiënts with asthma: a double-blind, randomised controlled trial. Lancet Respir Med 2013;1:23-31.
  65. Patel M, Pilcher J, Pritchard A, Perrin K, Travers J, Shaw D, et al. Efficacy and safety of maintenance and reliever combination budesonide-formoterol inhaler in patiënts with asthma at risk of severe exacerbations: a randomised controlled trial. Lancet Respir Med 2013;1:32-42.
  66. Bateman ED, Reddel HK, O’Byrne PM, Barnes PJ, Zhong N, Keen C, et al. As-needed budesonide-formoterol versus maintenance budesonide in mild asthma. N Engl J Med 2018;37:1877-87.
  67. Beasley R, Holliday M, Reddel HK, Braithwaite I, Ebmeier S, Hancox RJ, et al for the Novel START Study Team. Controlled trial of budesonide-formoterol as needed for mild asthma. N Eng J Med 2019;380:2020-30.
  68. Hardy J, Baggott C, Fingleton J, Reddel HK, Hancox RJ, Harwood M, et al on behalf of the PRACTICAL study team. Budesonide-formoterol reliever therapy versus maintenance budesonide plus terbutaline reliever therapy in adults with mild to moderate asthma (PRACTICAL): a 52-week, open-label, multicentre, superiority, randomised controlled trial. Lancet 2019;394:919-28.
  69. O’Byrne PM, Fitzgerald JM, Bateman ED, Barnes PJ, Zhong N, Keen c, et al. Inhaled combined budesonide-formoterol as needed in mild asthma. N Engl J Med 2018;378:1865-76.
  70. Van Boven. The pharmacists' potential to provide targets for interventions to optimize pharmacotherapy in patients with asthma. Int J Clin Pharm 2013;35:1075–82.
  71. Stanford RH, Shah MB, D’Souza AO, Dhamane AD, Schatz M. Short-acting β-agonist use and its ability to predict future asthma-related outcomes. Ann Allergy Asthma Immunol 2012;109:403-7.
  72. Gerald JK, Carr TF, Wei CY, Holbrook JT, Gerald LB. Albuterol overuse: a marker of psychological distress? J Allergy Clin Immunol Pract 2015;3:957-62.
  73. Thomson NC. Reliever inhaler overuse, asthma symptoms, and depression. J Allergy Clin Immunol Pract 2015;3:963-4.
  74. Hancox RJ. Concluding remarks: can we explain the association of beta-agonists with asthma mortality? A hypothesis. Clin Rev Allergy Immunol 2006;31:279-88.
  75. Taylor DR, Hannah D. Management of beta-agonist overuse: why and how? J Allergy Clin Immunol 2008;122:836-8.
  76. Reddel HK, Sawyer SM, Everett PW, Flood PV, Peters MJ. Asthma control in Australia: a cross-sectional web-based survey in a nationally representative population. Med J Aust 2015;202:492-7.
  77. Patel M, Pilcher J, Reddel HK, Qi V, Mackey B, Tranquilino T, et al. Predictors of severe exacerbations, poor asthma control, and β-agonist overuse for patients with asthma. J Allergy Clin Immunol Pract 2014;2:751-8.
  78. RCP. Why asthma still kills. Royal college of physicians (2015).
    Ga naar bron
  79. Cole S, Seale C, Griffiths C. The blue one takes a battering, why do young adults with astma overuse bronchodilator inhalers. A qualitative study. BMJ Open 2013;3:e002247.
  80. Diette GB, Wu AW, Skinner EA, Markson L, Clark RD, McDonald RC, et al. Treatment patterns among adult patients with asthma factors associated with overuse of inhaled beta-agonists and underuse of inhaled corticosteroids. Ach Intern Med 1999;159:2697-704.
  81. Adams N, Bestall J, Jones PW. Budesonide for chronic asthma in children and adults. Cochrane Database Syst Rev 2001;CD003274.
  82. Adams NP, Bestall JC, Lasserson TJ, Jones PW. Inhaled fluticasone versus placebo for chronic asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2005;CD003135.
  83. Lasserson TJ, Cates CK, Jones AB, Steele EH, White J. Fluticasone versus HFA-beclometasone dipropionate for chronic asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2006;CD005309.
  84. Adams N, Lasserson TJ, Cates CJ, Jones PW. Fluticasone versus beclometasone or budesonide for chronic asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2007;CD002310.
  85. Manning P, Gibson PG, Lasserson TJ. Ciclesonide versus other inhaled steroids for chronic asthma in children and adults. Cochrane Database Syst Rev 2008;CD007031.
  86. Powell H, Gibson PG. High dose versus low dose inhaled corticosteroid as initial starting dose for asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2004;CD004109.
  87. Bansal V, Mangi MA, Johnson MM, Festic E. Inhaled corticosteroids and incident pneumonia in patients with asthma: systematic review and meta-analysis. Acta Medica Academica 2015;44:135-58.
  88. Bousquet J, Poli G, Acerbi D, Monno R, Ramael S, Nollevaux F. Systemic exposure and implications for lung deposition with an extra-fine hydrofluoroalkane beclometasone dipropionate/formoterol fixed combination. Clin Pharmacokinet 2009;48:347-58.
  89. Boulet LP, Cartier A, Ernst P, Larivée P, Laviolette M. Safety and efficacy of HFA-134a beclomethasone dipropionate extra-fine aerosol over six months. Can Respir J 2004;11:123-30.
  90. Juniper EF, Price DB, Stampone PA, Creemers JPHM, Mol SJM, Fireman P. Clinically important improvements in asthma-specific quality of life, but no difference in conventional clinical indexes in patiënts changed from conventional e dipriopionate to approximately half the dose of extrafine beclomethasone dipropionaat. Chest 2002;121:1824-32.
  91. Huchon G, Magnussen H, Chuchalin A, Dymek L, Bonnet Gonod F, Bousquet J. Long function and asthma control with beclomethasone and formoterol in a single inhaler. Resp Med 2009;103:41-9.
  92. Magnussen H. Equivalent asthma control after dose reduction with HFA-134a beclomethasone solution aerosol. Comparative Inhaled Steroid Investigation Group (CISIG). Resp Med 2000;94:549-55.
  93. Fireman P, Prenner BM, Vincken W, Demedts M, Mol SJ, Cohen RM. Long-term safety and efficacy of a CFC-free e dipropionate extrafine aerosol. Ann Allergy Asthma Immunol 2001;86:557-65.
  94. Sonnappa S, McQueen B, Postma DS, Martin RJ, Roche N, Grigg J, Guilbert T, et al. Extrafine versus fine inhaled corticosteroids in relation to asthma control: a systematic review and meta-analysis of observational real-life studies. J Allergy Clin Immunol Pract. 2018;6:907-15.
  95. Van der Molen T, Postma DS, Martin RJ, Herings RMC, Overbeek JA, Thomas V, Miglio C, et al. Effectiveness of initiating extrafine-particle versus fine-particle inhaled corticosteroids as asthma therapy in the Netherlands. BMC Pulm Med 2016;16:80.
  96. Chalmers GW, Macleod KJ, Little SA, Thomson LJ, McSharry CP, Thomson NC. Influence of cigarette smoking on inhaled corticosteroid treatment in mild asthma. Thorax 2002;57:226-30.
  97. Thomson NC, Spears M. The influence of smoking on the treatment response in patiënts with asthma. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2005;5:57-63.
  98. Tomlinson JE, McMahon AD, Chaudhuri R, Thompson JM, Wood SF, Thomson NC. Efficacy of low and high dose inhaled corticosteroid in smokers versus non-smokers with mild asthma. Thorax 2005;60:282-7.
  99. Dijkstra A, Vonk JM, Jongepier H, Koppelman GH, Schouten JP, Ten Hacken NH, et al. Lung function decline in asthma: association with inhaled corticosteroids, smoking and sex. Thorax 2006;61:105-10.
  100. Livingston E, Thomson NC, Chalmers GW. Impact of smoking on asthma therapy: a critical review of clinical evidence. Drugs 2005;65:1521-36.
  101. Thomson NC, Chaudhuri R, Livingston E. Asthma and cigarette smoking. Eur Respir 2004;24:822-33.
  102. Galván CA, Guarderas JC. Practical considerations for dysphonia caused by inhaled corticosteroids. Mayo Clin Proc 2012;87:901.
  103. Ducharme FM, Ni CM, Greenstone I, Lasserson TJ. Addition of long-acting beta2-agonists to inhaled corticosteroids versus same dose inhaled corticosteroids for chronic asthma in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2010;CD005535.
  104. Tian JW, Chen JW, Chen R, Chen X. Tiotropium versus placebo for inadequately controlled asthma: a meta-analysis. Respir Care 2014;59:654-66.
  105. Lee LA, Yang S, Kerwin E, Trivedi R, Edwards LD, Pascoe S. The effect of fluticasone ruroate/umeclidinium in adult patients with asthma: a randomized, dose-ranging study. Respir Med 2015;109:54-62.
  106. Befekadu E, Onofrei C, Colice GL. Tiotropium in asthma: a systematic review. J Asthma Allergy 2014;7:11-21.
  107. Anderson DE, Kew KM, Boyter AC. Long-acting muscarinic antagonists (LAMA) added to inhaled corticosteroids (ICS) versus the same dose of ICS alone for adults with asthma. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD011397
  108. Evans DJ, Kew KM, Anderson DE, Boyter AC. Long-acting muscarinic antagonists (LAMA) added to inhaled corticosteroids (ICS) versus higher dose ICS for adults with asthma. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD011437.
  109. Kew KM, Evans DJ, Allison DE, Boyter AC. Long-acting muscarinic antagonists (LAMA) added to inhaled corticosteroids (ICS) versus addition of long-acting beta2-agonists (LABA) for adults with asthma. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD011438.
  110. Rodrigo GJ, Castro-Rodríguez JA. Tiotropium for the treatment of adolescents with moderate to severe symptomatic asthma: a systematic review with meta-analysis. Ann Allergy Asthma Immunol 2015;115:211-6.
  111. Westby M, Benson M, Gibson P. Anticholinergic agents for chronic asthma in adults. Cochrane Database Syst Rev 2004;CD003269.
  112. Leynaert B, Neukirch F, Demoly P, Bousquet J. Epidemiologic evidence for asthma and rhinitis comorbidity. J Allergy Clin Immunol 2000;106:S201-S205.
  113. Greisner WA, III, Settipane RJ, Settipane GA. Co-existence of asthma and allergic rhinitis: a 23-year follow-up study of college students. Allergy Asthma Proc 1998;19:185-8.
  114. Guerra S, Sherrill DL, Martinez FD, Barbee RA. Rhinitis as an independent risk factor for adult-onset asthma. J Allergy Clin Immunol 2002;109:419-25.
  115. Yawn BP, Yunginger JW, Wollan PC, Reed CE, Silverstein MD, Harris AG. Allergic rhinitis in Rochester, Minnesota residents with asthma: frequency and impact on health care charges. J Allergy Clin Immunol 1999;103:54-9.
  116. Braunstahl GJ, Overbeek SE, Fokkens WJ, Kleinjan A, McEuen AR, Walls AF, et al. Segmental bronchoprovocation in allergic rhinitis patiënts affects mast cell and basophil numbers in nasal and bronchial mucosa. Am J Respir Crit Care Med 2001a;164:858-65.
  117. Braunstahl GJ, Overbeek SE, Kleinjan A, Prins JB, Hoogsteden HC, Fokkens WJ. Nasal allergen provocation induces adhesion molecule expression and tissue eosinophilia in upper and lower airways. J Allergy Clin Immunol 2001b;107:469-76.
  118. Bousquet J, Van Cauwenberge P, Khaltaev N. Allergic rhinitis and its impact on asthma. J Allergy Clin Immunol 2001;108:S147-S334.
  119. Taramarcaz P, Gibson PG. Intranasal corticosteroids for asthma control in people with coexisting asthma and rhinitis. Cochrane Database Syst Rev 2003;CD003570.
  120. Gezondheidsraad. Griepvaccinatie: herziening van de indicatiestelling (2007). https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2007/03/08/griepvaccinatie-herziening-van-de-indicatiestelling
  121. Gezondheidsraad. Vaccinatie tegen seizoensgriep (2011). https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2011/09/28/vaccinatie-tegen-seizoensgriep
  122. Vasileiou E, Sheick A, Butler C, El Ferkh K, Von Wissmann B, McMenamin J, et al. Effectiveness of influenza vaccines in asthma: a systematic review and meta-analysis. Clin Infect Dis 2017;65:1388-95.
  123. Salpeter S, Ormiston T, Salpeter E. Cardioselective beta-blockers for reversible airway disease. Cochrane Database Syst Rev 2002;CD002992.
  124. Chan WW, Chiou E, Obstein KL, Tignor AS, Whitlock TL. The Efficacy of Proton Pump Inhibitors for the Treatment of Asthma in Adults. A Meta-analysis. Archives of Internal Medicine 2011;171:620-9.
  125. Abramson MJ, Puy RM, Weiner JM. Injection allergen immunotherapy for asthma. Cochrane Database Syst Rev 2010a;CD001186.
  126. Calamita Z, Saconato H, Pela AB, Atallah AN. Efficacy of sublingual immunotherapy in asthma: systematic review of randomized-clinical trials using the Cochrane Collaboration method. Allergy 2006;61:1162-72.
  127. NACI. A program of the National Institutes of Health. GIP Priority Message: schedule follow-up visits. National Asthma Control Initiative (2013).
    Ga naar bron
  128. NICE. Asthma: diagnosis, monitoring and chronic asthma management. Nice National Institute for health and Care Excellence (2017).
    Ga naar bron
  129. Jacobs JE, Van de Lisdonk EH, Smeele I, Van Weel C, Grol RP. Management of patiënts with asthma and COPD: monitoring quality of life and the relationship to subsequent GP interventions. Fam Pract 2001;18:574-80.
  130. Jia CE, Zhang HP, Lv Y, Liang R, Jiang YQ, Powell H, et al. The Asthma Control Test and Asthma Control Questionnaire for assessing asthma control: Systematic review and meta-analysis. J Allergy Clin Immunol 2013;131:695-703.
  131. Anthonisen NR, Connett JE, Kiley JP, Altose MD, Bailey WC, Buist AS, et al. Effects of smoking intervention and the use of an inhaled anticholinergic bronchodilator on the rate of decline of FEV1. The Lung Health Study. JAMA 1994;272:1497-505.
  132. Kanner RE, Anthonisen NR, Connett JE. Lower respiratory illnesses promote FEV(1) decline in current smokers but not ex-smokers with mild chronic obstructive pulmonary disease: results from the lung health study. Am J Respir Crit Care Med 2001;164:358-64.
  133. Quanjer PH, Tammeling GJ, Cotes JE, Pedersen OF, Peslin R, Yernault JC. Lung volumes and forced ventilatory flows. Report Working Party Standardization of Lung Function Tests, European Community for Steel and Coal. Official Statement of the European Respiratory Society. Eur Respir J Suppl 1993;16:5-40.
  134. Scanlon PD, Connett JE, Waller LA, Altose MD, Bailey WC, Buist AS, et al. Smoking cessation and lung function in mild-to-moderate chronic obstructive pulmonary disease. The Lung Health Study. Am J Respir Crit Care Med 2000;161:381-90.
  135. Kew KM, Cates CJ. Home telemonitoring and remote feedback between clinical visits for asthma. Cochrane Database Syst Rev 2016a:CD011714.
  136. Kew KM, Cates CJ. Remote versus face-to-face check-ups for asthma. Cochrane Database Syst Rev 2016b:CD011715.
  137. Cates CJ, Crilly JA, Rowe BH. Holding chambers (spacers) versus nebulisers for beta-agonist treatment of acute asthma. Cochrane Database Syst Rev 2006;CD000052.
  138. Rowe BH, Spooner C, Ducharme FM, Bretzlaff JA, Bota GW. Early emergency department treatment of acute asthma with systemic corticosteroids. Cochrane Database Syst Rev 2001;CD002178.
  139. Edmonds ML, Milan SJ, Brenner BE, Camargo CA, Jr., Rowe BH. Inhaled steroids for acute asthma following emergency department discharge. Cochrane Database Syst Rev 2012;12:CD002316.
  140. Chauhan BF, Yeyaraman MM, Singh Mann A, Lys J, Abou-Setta AM, Zarychanski R, Ducharme FM. Addition of anti-leukotriene agents to inhaled corticosteroids for adults and adolescents with persistent asthma. Cochrane Database Syst Rev 2017:CD010347.
  141. Levy ML, Garnett F, Kuku A, Pertsovskaya I, McKnight E, Haughney J. A review of asthma care in 50 general practices in Bedfordshire united kingdom. NPJ Prim Care Respir Med 2018;28:29.
Tabel inhalatoren astma en copd
Vernevelen
Kernboodschap uit standaard
NHG-werkgroep:
Bottema JW, Bouma M, Broekhuizen L, Chavannes NH, Frankemölle LAM, Hallensleben C, De Jong J, Muris JWM, Van Nederveen-Bendien SA, Van Vugt SF
9 gerelateerde lacunes4 gerelateerde onderzoeken
E-mail