NHG-Standaard
M10
4.1
In herziening
september 2014
april 2021
P. Psychische problemen
Richtlijnen diagnostiek
Naar Volledige tekst ›Anamnese
Naar Volledige tekst ›Lichamelijk onderzoek
Naar Volledige tekst ›Evaluatie
Naar Volledige tekst ›Richtlijnen beleid
Naar Volledige tekst ›Voorlichting
Naar Volledige tekst ›Ondersteunende gesprekken
Naar Volledige tekst ›E-mental health
Naar Volledige tekst ›Medicamenteuze behandeling
Naar Volledige tekst ›Consultatie en verwijzing
Naar Volledige tekst ›Richtlijnen acute alcoholintoxicatie
Naar Volledige tekst ›Achtergronden
Naar Samenvatting ›Begrippen
Naar Samenvatting ›Problematisch alcoholgebruik
Naar Samenvatting ›Stoornis in het gebruik van alcohol
Naar Samenvatting ›‘Binge’-drinken
Naar Samenvatting ›Eenheid alcohol
Naar Samenvatting ›Jongeren
Naar Samenvatting ›Alcoholintoxicatie
Naar Samenvatting ›Alcoholonthoudingssyndroom
Naar Samenvatting ›Epidemiologie
Naar Samenvatting ›Pathofysiologie
Naar Samenvatting ›Alcoholgebruik bij jongeren
Naar Samenvatting ›Richtlijnen acute alcoholintoxicatie
Naar Samenvatting ›Schadelijke gevolgen
Naar Samenvatting ›Psychosociaal en maatschappelijk
Naar Samenvatting ›Somatisch
Naar Samenvatting ›Ouderen
Naar Samenvatting ›Richtlijnen diagnostiek
Naar Samenvatting ›Anamnese
Naar Samenvatting ›Signalering
Naar Samenvatting ›Presentatie
Naar Samenvatting ›Signalen
Naar Samenvatting ›Extra alertheid bij jongeren
Naar Samenvatting ›Exploratie alcoholgebruik
Naar Samenvatting ›Nagaan functie alcohol en inschatting ernst
Naar Samenvatting ›Situaties en gebruiksgewoonten
Naar Samenvatting ›Gedachten en overwegingen
Naar Samenvatting ›Gevolgen
Naar Samenvatting ›Overige vragen
Naar Samenvatting ›Jongeren
Naar Samenvatting ›Nagaan motivatie voor verandering en hulp
Naar Samenvatting ›Lichamelijk onderzoek
Naar Samenvatting ›Aanvullend onderzoek
Naar Samenvatting ›Evaluatie
Naar Samenvatting ›Richtlijnen beleid
Naar Samenvatting ›Voorlichting
Naar Samenvatting ›Thuisarts
Naar Samenvatting ›Ondersteunende gesprekken
Naar Samenvatting ›E-mental health
Naar Samenvatting ›Medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Thiaminesuppletie (vitamine B1)
Naar Samenvatting ›Behandeling van onthoudingsverschijnselen
Naar Samenvatting ›Medicamenteuze behandeling onthoudingsverschijnselen
Naar Samenvatting ›Controles onthoudingsverschijnselen
Naar Samenvatting ›Medicamenteuze terugvalpreventie
Naar Samenvatting ›Controles
Naar Samenvatting ›Consultatie en verwijzing
Naar Samenvatting ›Indicaties klinische detoxificatie
Naar Samenvatting ›Indicaties verwijzing naar verslavingsinstelling
Naar Samenvatting ›Bijlage De verslavingsarts
Naar Samenvatting ›Referenties
- Dutch Hospital Data. Kengetallen Nederlandse Ziekenhuizen 2012. Ga naar bron: Dutch Hospital Data. Kengetallen Nederlandse Ziekenhuizen 2012.
- Boeynaems G, Van der Lely N, Van Hooff JJ, Van Dalen W, Rodrigues Pereira R, Van de Wetering BJM. Factsheet Alcohol intoxicaties NSCK 2007 tot en met 2012. Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP). Ga naar bron: Boeynaems G, Van der Lely N, Van Hooff JJ, Van Dalen W, Rodrigues Pereira R, Van de Wetering BJM. Factsheet Alcohol intoxicaties NSCK 2007 tot en met 2012. Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP).
- CBO. Multidisciplinaire Richtlijn Stoornissen in het gebruik van alcohol (2009). Ga naar bron: CBO. Multidisciplinaire Richtlijn Stoornissen in het gebruik van alcohol (2009).
- Franken I, Van den Brink W. Handboek verslaving. Utrecht: De Tijdstroom uitgeverij, 2009.
- American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders DSM-5tm. 5 ed. Washington/London: American Psychiatric Publishing, 2013.
- American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th ed. Amsterdan: American Psychiatric Association p/a Uitgeverij Boom, 2014.
- Klok PAA. Pinkhof basiswoordenboek geneeskunde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2013.
- National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Moderate & Binge Drinking 2014. Ga naar bron: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Moderate & Binge Drinking 2014.
- Neuberger J. Toxic mechanisms: alcohol. In: Tomlinson S, Heagerty AM, Weetman AP, editors. Mechanisms of disease: an introduction to clinical science. Cambridge: Cambridge UP, 1997.
- Boonstra MH. Medicamenteuze ondersteuning bij de behandeling van alcoholafhankelijkheid. Gebu 2003;37:35-41.
- NIVEL Zorgregistraties. Prevalentie- en incidentiecijfers 2011. Ga naar bron: NIVEL Zorgregistraties. Prevalentie- en incidentiecijfers 2011.
- Cornel M. Detection of problem drinkers in general practice [Proefschrift]. Amsterdam: Thesis, 1994.
- Aertgeerts B, Buntinx F, Ansoms S, Fevery J. Screening properties of questionnaires and laboratory tests for the detection of alcohol abuse or dependence in a general practice population. Br J Gen Pract 2001;206-17.
- Van Rens HAJ, Cornel M, Van Zutphen WM. Herkenning van problematisch alcoholgebruik in de huisartspraktijk. Huisarts Wet 1989;32:48-50.
- Trimbos-instituut, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) MvVeJ. Nationale Drug Monitor. Jaarbericht 2012. Trimbos-instituut.
- De Graaf R, Ten Have M, Tuithof M, Van Dorsselaer S. Incidentie van psychische aandoeningen. Opzet en eerste resultaten van de tweede meting van de studie NEMESIS-2 (2012). Trimbos-instituut. Ga naar bron: De Graaf R, Ten Have M, Tuithof M, Van Dorsselaer S. Incidentie van psychische aandoeningen. Opzet en eerste resultaten van de tweede meting van de studie NEMESIS-2 (2012). Trimbos-instituut.
- Hillemacher T, Heberlein A, Muschler MA, Bleich S, Frieling H. Opioid modulators for alcohol dependence. Expert Opin Investig Drugs 2011;20:1073-86.
- De Jong CAJ, De Haan HA, Van de Wetering BJM. Verslavingsgeneeskunde. Neurofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV, 2009.
- Van Oers JA, Bongers IM, Van de Goor LA, Garretsen HF. Alcohol consumption, alcohol-related problems, problem drinking, and socioeconomic status. Alcohol Alcohol 1999;34:78-88.
- Van de Glind G, Konstenius M, Koeter MW, Van Emmerik-van OK, Carpentier PJ, Kaye S, et al. Variability in the prevalence of adult ADHD in treatment seeking substance use disorder patients: results from an international multi-center study exploring DSM-IV and DSM-5 criteria. Drug Alcohol Depend 2014;134:158-66.
- Koppes LL, Kemper HC, Post GB, Snel J, Twisk JW. Development and stability of alcohol consumption from adolescence into adulthood: the Amsterdam Growth and Health Longitudinal Study. Eur Addict Res 2000;6:183-8.
- O’Connell H, Chin AV, Cunningham C, Lawlor B. Alcohol use disorders in elderly people: redefining an age old problem in old age. BMJ 2003;327:664-7.
- Noteborn MWJ, Sanderson RAM, Zwanikken H, Deckers K, Van Alphen SPJ. Alcoholproblematiek bij ouderen. Huisarts Wet 2013;56:214-8.
- Poppelier A, Van de Wiel A, Van de Mheen D. Overdaad schaadt: een inventarisatie van de lichamelijke gevolgen van sociaal geaccepteerd alcoholgebruik en binge-drinken. Rotterdam: Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving, 2002.
- Van Buren HCS, Colijn CG, Eimermann VM, De Gier JJ, Neutkens SWG. Commentaren medicatiebewaking 2012/2013. Houten: Boekbinderij Van Hees, Zaltbommel, 2013.
- Clark DB, Thatcher DL, Tapert SF. Alcohol, psychological dysregulation, and adolescent brain development. Alcohol Clin Exp Res 2008;32:375-85.
- Guerri C, Pascual M. Mechanisms involved in the neurotoxic, cognitive, and neurobehavioral effects of alcohol consumption during adolescence. Alcohol 2010;44:15-26.
- Jacobus J, Tapert SF. Neurotoxic effects of alcohol in adolescence. Annu Rev Clin Psychol 2013;9:703-21.
- Squeglia LM, Spadoni AD, Infante MA, Myers MG, Tapert SF. Initiating moderate to heavy alcohol use predicts changes in neuropsychological functioning for adolescent girls and boys. Psychol Addict Behav 2009;23:715-22.
- DeWit DJ, Adlaf EM, Offord DR, Ogborne AC. Age at first alcohol use: a risk factor for the development of alcohol disorders. Am J Psychiatry 2000;157:745-50.
- Grant BF, Dawson DA. Age at onset of alcohol use and its association with DSM-IV alcohol abuse and dependence: results from the National Longitudinal Alcohol Epidemiologic Survey. J Subst Abuse 1997;9:103-10.
- Hawkins JD, Graham JW, Maguin E, Abbott R, Hill KG, Catalano RF. Exploring the effects of age of alcohol use initiation and psychosocial risk factors on subsequent alcohol misuse. J Stud Alcohol 1997;58:280-90.
- Labouvie E, Bates ME, Pandina RJ. Age of first use: its reliability and predictive utility. J Stud Alcohol 1997;58:638-43.
- Koning IM, Van den Eijnden RJ, Verdurmen JE, Engels RC, Vollebergh WA. Developmental alcohol-specific parenting profiles in adolescence and their relationships with adolescents’ alcohol use. J Youth Adolesc 2012;41:1502-11.
- Van den Eijnden R, Mheen D, Vet R, Vermulst A. Alcohol-specific parenting and adolescents’ alcohol-related problems: the interacting role of alcohol availability at home and parental rules. J Stud Alcohol Drugs 2011;72:408-17.
- Van der Vorst H, Engels RC, Meeus W, Dekovic M. The impact of alcohol-specific rules, parental norms about early drinking and parental alcohol use on adolescents’ drinking behavior. J Child Psychol Psychiatry 2006;47:1299-306.
- Van der Vorst H, Engels RC, Dekovic M, Meeus W, Vermulst AA. Alcohol-specific rules, personality and adolescents’ alcohol use: a longitudinal person-environment study. Addiction 2007;102:1064-75.
- Piko BF, Balazs MA. Authoritative parenting style and adolescent smoking and drinking. Addict Behav 2012;37:353-6.
- Albers HM, Van der Lely N. Vier jongeren met een alcoholintoxicatie. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148:1504-6.
- Projectgroep Voorkom alcoholschade bij jongeren. Protocol Voorkom alcoholschade bij jongeren (2013). 2013.
- WHO. Alcohol in the European Union. Consumption, harm and policy approaches. Ga naar bron: WHO. Alcohol in the European Union. Consumption, harm and policy approaches.
- KPMG Bureau voor Economische Argumentatie. Kosten en baten van alcoholzorg en -preventie: eindrapport (2001). Hoofddorp: KPMG, 2001.
- Nichols M, Scarborough P, Allender S, Rayner M. What is the optimal level of population alcohol consumption for chronic disease prevention in England? Modelling the impact of changes in average consumption levels. BMJ Open 2012;2.
- Rehm J, Baliunas D, Borges GL, Graham K, Irving H, Kehoe T, et al. The relation between different dimensions of alcohol consumption and burden of disease: an overview. Addiction 2010;105:817-43.
- Anderson P. The risk of alcohol: what general practice can do [Proefschrift]. Nijmegen: Katholieke Universiteit, 2003.
- Van de Wiel A, Poppelier A, Van Dalen WE, Van de Mheen D. Hoeveel alcohol is te veel en waarom? Kanttekeningen bij sociaal geaccepteerd overmatig alcoholgebruik. Ned Tijdschr Geneeskd 2002;146:2463-5.
- Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding (2006). Ga naar bron: Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding (2006).
- Martin PR, Singleton CK, Hiller-Sturmhofel S. The role of thiamine deficiency in alcoholic brain disease. Alcohol Res Health 2003;27:134-42.
- Kopelman MD. The Korsakoff syndrome. Br J Psychiatry 1995;166:154-73.
- Khadjesari Z, Murray E, Hewitt C, Hartley S, Godfrey C. Can stand-alone computer-based interventions reduce alcohol consumption? A systematic review. Addiction 2011;106:267-82.
- Riper H, Spek V, Boon B, Conijn B, Kramer J, Martin-Abello K, et al. Effectiveness of E-self-help interventions for curbing adult problem drinking: a meta-analysis. J Med Internet Res 2011;13:e42.
- Van Limbeek J, Van Alem V, Wouters L. Vroege signalering van alcoholproblematiek in de huisartspraktijk. Huisarts Wet 1992;35:72-7.
- Koppes LL, Twisk JW, Snel J, De Vente W, Kemper HC. Personality characteristics and alcohol consumption: longitudinal analyses in men and women followed from ages 13 to 32. J Stud Alcohol 2001;62:494-500.
- Kramer JR, Chan G, Dick DM, Kuperman S, Bucholz KK, Edenberg HJ, et al. Multiple-domain predictors of problematic alcohol use in young adulthood. J Stud Alcohol Drugs 2008;69:649-59.
- Luntamo T, Sourander A, Rihko M, Aromaa M, Helenius H, Koskelainen M, et al. Psychosocial determinants of headache, abdominal pain, and sleep problems in a community sample of Finnish adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry 2012;21:301-13.
- Mancha BE, Rojas VC, Latimer WW. Alcohol use, alcohol problems, and problem behavior engagement among students at two schools in northern Mexico. Alcohol 2012;46:695-701.
- Pitkanen T, Kokko K, Lyyra AL, Pulkkinen L. A developmental approach to alcohol drinking behaviour in adulthood: a follow-up study from age 8 to age 42. Addiction 2008;103 Suppl 1:48-68.
- Norstrom T, Pape H. Associations between adolescent heavy drinking and problem drinking in early adulthood: implications for prevention. J Stud Alcohol Drugs 2012;73:542-8.
- Merline A, Jager J, Schulenberg JE. Adolescent risk factors for adult alcohol use and abuse: stability and change of predictive value across early and middle adulthood. Addiction 2008;103 Suppl 1:84-99.
- National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA). Alcohol screening and brief intervention for youth (2011) Ga naar bron: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA). Alcohol screening and brief intervention for youth (2011)
- Collins RL, Ellickson PL, Bell RM. Simultaneous polydrug use among teens: prevalence and predictors. J Subst Abuse 1998;10:233-53.
- Martin CS, Kaczynski NA, Maisto SA, Tarter RE. Polydrug use in adolescent drinkers with and without DSM-IV alcohol abuse and dependence. Alcohol Clin Exp Res 1996;20:1099-108.
- Van Emst A. Problemen met alcohol. Utrecht: Trimbos-instituut, 1997.
- Pilowsky DJ, Wu LT. Screening instruments for substance use and brief interventions targeting adolescents in primary care: a literature review. Addict Behav 2013;38:2146-53.
- Clark DB, Gordon AJ, Ettaro LR, Owens JM, Moss HB. Screening and brief intervention for underage drinkers. Mayo Clin Proc 2010;85:380-91.
- Swendsen JD, Merikangas KR, Canino GJ, Kessler RC, Rubio-Stipec M, Angst J. The comorbidity of alcoholism with anxiety and depressive disorders in four geographic communities. Compr Psychiatry 1998;39:176-84.
- Prochaska JO, DiClemente CC, Norcross JC. In search of how people change. Applications to addictive behaviors. Am Psychol 1992;47:1102-14.
- Miller WR. Motivational interviewing with problem drinkers. Behavioral Psychotherapy 1983;11:147-72.
- Coulton S, Drummond C, James D, Godfrey C, Bland JM, Parrott S, et al. Opportunistic screening for alcohol use disorders in primary care: comparative study. BMJ 2006;332:511-7.
- Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Richtlijn diagnostiek van stoornissen in het gebruik van alcohol in het kader van CBR-keuringen (2011).
- Hoyumpa AMJ. Mechanisms of thiamin deficiency in chronic alcoholism. Am J Clin Nutr 1980;33:2750-61.
- Morgan MY. Alcohol and nutrition. Br Med Bull 1982;38:21-9.
- Thomson AD, Jeyasingham MD, Pratt OE, Shaw GK. Nutrition and alcoholic encephalopathies. Acta Med Scand Suppl 1987;717:55-65.
- Tallaksen CM, Bohmer T, Bell H. Blood and serum thiamin and thiamin phosphate esters concentrations in patients with alcohol dependence syndrome before and after thiamin treatment. Alcohol Clin Exp Res 1992;16:320-5.
- Cook CC, Hallwood PM, Thomson AD. B Vitamin deficiency and neuropsychiatric syndromes in alcohol misuse. Alcohol Alcohol 1998;33:317-36.
- Gezondheidsraad 2015a. Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad; 2015: publicatienr. 2015;24. Ga naar bron: Gezondheidsraad 2015a. Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad; 2015: publicatienr. 2015;24.
- Gezondheidsraad 2015b. Achtergrond document bij Richtlijnen goede voeding. Publicatienr. 2015;A15/05. Ga naar bron: Gezondheidsraad 2015b. Achtergrond document bij Richtlijnen goede voeding. Publicatienr. 2015;A15/05.
- CBR. Regeling maatregelen rijvaardigheid en geschiktheid 2011. Ga naar bron: CBR. Regeling maatregelen rijvaardigheid en geschiktheid 2011.
- Kaner EF, Dickinson HO, Beyer F, Campbell F, Schlesinger C, Heather N, et al. Effectiveness of brief alcohol interventions in primary care populations (review). Cochrane Database Syst Rev 2009.
- Kaner E, Bland M, Cassidy P, Coulton S, Dale V, Deluca P, et al. Effectiveness of screening and brief alcohol intervention in primary care (SIPS trial): pragmatic cluster randomised controlled trial. BMJ 2013;346:e8501.
- Angus C, Scafato E, Ghirini S, Torbica A, Ferre F, Struzzo P, et al. Optimizing Delivery of Health Care Interventions (ODHIN). Cost-Effectiveness - Model Report (2013).
- Wachtel T, Staniford M. The effectiveness of brief interventions in the clinical setting in reducing alcohol misuse and binge drinking in adolescents: a critical review of the literature. J Clin Nurs 2010;19:605-20.
- KNMP. Informatorium Medicamentorum 2013. Den Haag: KNMP, 2013a.
- Amato L, Minozzi S, Davoli M. Efficacy and safety of pharmacological interventions for the treatment of the Alcohol Withdrawal Syndrome. Cochrane Database Syst Rev 2011;CD008537.
- Commissie Farmaceutische Hulp. Farmacotherapeutisch Kompas 2013. Diemen: College voor Zorgverzekeringen, 2013.
- Rosner S, Hackl-Herrwerth A, Leucht S, Lehert P, Vecchi S, Soyka M. Acamprosate for alcohol dependence. Cochrane Database Syst Rev 2010a;CD004332.
- Jonas DE, Amick HR, Feltner C, Bobashev G, Thomas K, Wines R, et al. Pharmacotherapy for adults with alcohol use disorders in outpatient settings: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2014;311:1889-900.
- Rosner S, Hackl-Herrwerth A, Leucht S, Vecchi S, Srisurapanont M, Soyka M. Opioid antagonists for alcohol dependence. Cochrane Database Syst Rev 2010b;CD001867.
- Jorgensen CH, Pedersen B, Tonnesen H. The efficacy of disulfiram for the treatment of alcohol use disorder. Alcohol Clin Exp Res 2011;35:1749-58.
- Zorginstituut Nederland. Geneesmiddel nalmefene (Selincro) bij alcoholafhankelijkheid in basispakket. Ga naar bron: Zorginstituut Nederland. Geneesmiddel nalmefene (Selincro) bij alcoholafhankelijkheid in basispakket.
- Gual A, He Y, Torup L, Van den Brink W, Mann K. A randomised, double-blind, placebo-controlled, efficacy study of nalmefene, as-needed use, in patients with alcohol dependence. Eur Neuropsychopharmacol 2013.
- Mann K, Bladstrom A, Torup L, Gual A, Van den Brink W. Extending the treatment options in alcohol dependence: a randomized controlled study of as-needed nalmefene. Biol Psychiatry 2013;73:706-13.