NHG-Richtlijnen
NHG-Standaard
M59
2.1
februari 2023
februari 2023
P. Psychische problemen

Begrippen

Naar Volledige tekst ›

Richtlijnen diagnostiek

Naar Volledige tekst ›

Anamnese

Naar Volledige tekst ›

Lichamelijk onderzoek

Naar Volledige tekst ›

Aanvullend onderzoek

Naar Volledige tekst ›

Evaluatie

Naar Volledige tekst ›

Richtlijnen beleid

Naar Volledige tekst ›

Beleid algemeen

Naar Volledige tekst ›

Voorlichting en advies

Naar Volledige tekst ›

Niet-medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›

Medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›

Controles

Naar Volledige tekst ›

Consultatie en verwijzing

Naar Volledige tekst ›

Belangrijkste wijzigingen

Naar Samenvatting ›

Kernboodschappen

Naar Samenvatting ›

Inleiding

Naar Samenvatting ›

Scope

Naar Samenvatting ›

Buiten de scope

Naar Samenvatting ›

Samenwerking en afstemming

Naar Samenvatting ›

Achtergronden

Naar Samenvatting ›

Begrippen

Naar Samenvatting ›

(Patho)fysiologie

Naar Samenvatting ›

Oorzakelijke en in stand houdende factoren voor bedplassen

Naar Samenvatting ›

Factoren die mogelijk een rol spelen of een onduidelijke rol

Naar Samenvatting ›

Epidemiologie

Naar Samenvatting ›

Prevalentie naar leeftijd

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Anamnese

Naar Samenvatting ›

Lichamelijk onderzoek

Naar Samenvatting ›

Aanvullend onderzoek

Naar Samenvatting ›

Evaluatie

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen beleid

Naar Samenvatting ›

Beleid algemeen

Naar Samenvatting ›

Voorlichting en advies

Naar Samenvatting ›

Niet-medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

Medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

Desmopressine

Naar Samenvatting ›
Praktische toepassing desmopressine
Naar Samenvatting ›

Tricyclische antidepressiva

Naar Samenvatting ›

Combinatie van niet-medicamenteuze en medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

Controles

Naar Samenvatting ›

Consultatie en verwijzing

Naar Samenvatting ›

Jeugdgezondheidszorg

Naar Samenvatting ›

Gespecialiseerde fysiotherapeuten

Naar Samenvatting ›

Referenties

  1. ICCS. International Children’s Continence Society (2021). Ga naar bron
  2. Nevéus T. The new International Children's Continence Society's terminology for the paediatric lower urinary tract--why it has been set up and why we should use it. Pediatr Nephrol 2008;23:1931-2.
  3. APA. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. . Arlington: American Psychiatric Association, 2014.
  4. Oudshoorn DN. Hardnekkige enuresis nocturna [Dissertatie] 1992.
  5. Robson WL, Leung AK, Van Howe R. Primary and secondary nocturnal enuresis: similarities in presentation. Pediatrics 2005;115:956-9.
  6. HiraSing RA, van Leerdam FJ, Bolk-Bennink L, Janknegt RA. Enuresis nocturna in adults. Scand J Urol Nephrol 1997b;31:533-6.
  7. Groeneweg M, Vijverberg MA, Van Everdingen E, Van der Deure J. Incontinentie bij kinderen, een handboek voor de praktijk. Utrecht: Prelum uitgevers, 2012.
  8. Van Leerdam FJM. Enuresis, a major problem or a simple developmental delay? [Dissertatie]. Amsterdam: Vrije Universiteit, 2005.
  9. HiraSing RA, Bolk-Bennink L. Handleiding voor de begeleiding van kinderen die in bed plassen. Houten Bohn Stafleu Van Loghum, 1995.
  10. Spee-van der Wekke J, Hirasing RA, Meulmeester JF, Radder JJ. Childhood nocturnal enuresis in The Netherlands. Urology 1998;51:1022-6.
  11. Wheeler M. Toilet training for individual with autism and related disorders: a comprehensive guide for parents and teachers. . Arlington: Future Horizons, 1998.
  12. CPS. Community Paediatrics Committee (2000). Ga naar bron
  13. Niemczyk J, Wagner C, von Gontard A. Incontinence in autism spectrum disorder: a systematic review. Eur Child Adolesc Psychiatry 2018;27:1523-37.
  14. Mikkelsen EJ, Rapoport JL. Enuresis: psychopathology, sleep stage, and drug response. Urol Clin North Am 1980;7:361-77.
  15. Wille S. Nocturnal enuresis: sleep disturbance and behavioural patterns. Acta Paediatr 1994;83:772-4.
  16. Bader G, Neveus T, Kruse S, Sillen U. Sleep of primary enuretic children and controls. Sleep 2002;25:579-83.
  17. Brooks LJ, Topol HI. Enuresis in children with sleep apnea. J Pediatr 2003;142:515-8.
  18. Umlauf MG, Chasens ER. Sleep disordered breathing and nocturnal polyuria: nocturia and enuresis. Sleep Med Rev 2003;7:403-11.
  19. Yeung CK, Diao M, Sreedhar B. Cortical arousal in children with severe enuresis. N Engl J Med 2008;358:2414-5.
  20. Järvelin MR, Moilanen I, Kangas P, Moring K, Vikeväinen-Tervonen L, Huttunen NP, et al. Aetiological and precipitating factors for childhood enuresis. Acta Paediatr Scand 1991;80:361-9.
  21. Hirasing RA, Reus H. Droog-bedtraining bij enuresis nocturna. Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135:1750-3.
  22. Von Gontard A, Hollmann E, Eiberg H, Benden B, Rittig S, Lehmkuhl G. Clinical enuresis phenotypes in familial nocturnal enuresis. Scand J Urol Nephrol Suppl 1997;183:11-6.
  23. Kiddoo D. Nocturnal enuresis. BMJ Clin Evid 2011;2011.
  24. Jørgensen CS, Horsdal HT, Rajagopal VM, Grove J, Als TD, Kamperis K, et al. Identification of genetic loci associated with nocturnal enuresis: a genome-wide association study. Lancet Child Adolesc Health 2021;5:201-9.
  25. Oudshoorn DN. Hardnekkige enuresis nocturna [Dissertatie]. Utrecht: Rijksuniversiteit Utrecht, 1992.
  26. Gosnell J. Enuresis-the cause that dares not speak its name. BMJ 1997;315:435.
  27. Bruinsma F. Incesthulpverlening. Diagnostiek, opvang en behandeling van incest. Utrecht: SWP, 1994.
  28. Redsell SA, Collier J. Bedwetting, behaviour and self-esteem: a review of the literature. Child Care Health Dev 2001;27:149-62.
  29. Baeyens D, Roeyers H, Hoebeke P, Verte S, Van Hoecke E, Walle JV. Attention deficit/hyperactivity disorder in children with nocturnal enuresis. J Urol 2004;171:2576-9.
  30. HiraSing RA, van Leerdam FJ, Bolk-Bennink LB, Bosch JD. Bedwetting and behavioural and/or emotional problems. Acta Paediatr 1997a;86:1131-4.
  31. Theunis M, Van Hoecke E, Paesbrugge S, Hoebeke P, Vande Walle J. Self-image and performance in children with nocturnal enuresis. Eur Urol 2002;41:660-7; discussion 7.
  32. Collier J, Butler RJ, Redsell SA, Evans JH. An investigation of the impact of nocturnal enuresis on children’s self-concept. Scand J Urol Nephrol 2002;36:204-8.
  33. Howe AC, Walker CE. Behavioral management of toilet training, enuresis, and encopresis. Pediatr Clin North Am 1992;39:413-32.
  34. Hirasing RA, Van Leerdam FJ, Bolk-Bennink LF, Koot HM. Effect of dry bed training on behavioural problems in enuretic children. Acta Paediatr 2002;91:960-4.
  35. Verhulst FC, Sanders-Woudstra JA. Het kind met enuresis. In: Verhulst FC, redactie. Kinderpsychiatrie voor de praktijk. Houten/Zaventem: Bohn Stafleu Van Loghum, 1993.
  36. Mayo ME, Burns MW. Urodynamic studies in children who wet. Br J Urol 1990;65:641-5.
  37. Cayan S, Doruk E, Bozlu M, Duce MN, Ulusoy E, Akbay E. The assessment of constipation in monosymptomatic primary nocturnal enuresis. Int Urol Nephrol 2001;33:513-6.
  38. Hirasing RA, Van Leerdam FJM, Sukhai RN, Van Capelle JW, Froeling FMJA, Vijverberg MAW. Uitwerking richtsnoer ‘Enuresis nocturna’ voor kinderen met hardnekkige klachten. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148:17-21.
  39. Ferrara P, Autuori R, Dosa F, Di Lucia A, Gatto A, Chiaretti A. Medical Comorbidity of Nocturnal Enuresis in Children. Indian J Nephrol 2019;29:345-52.
  40. Hodgkinson B, Josephs K, Hegney D. Best practice in the management of primary nocturnal enuresis in children: a systematic review. JBI Libr Syst Rev 2010;8:173-254.
  41. McGrath KH, Caldwell PH, Jones MP. The frequency of constipation in children with nocturnal enuresis: a comparison with parental reporting. J Paediatr Child Health 2008;44:19-27.
  42. Shah S, Jafri RZ, Mobin K, Mirza R, Nanji K, Jahangir F, et al. Frequency and features of nocturnal enuresis in Pakistani children aged 5 to 16 years based on ICCS criteria: a multi-center cross-sectional study from Karachi, Pakistan. BMC Fam Pract 2018;19:198.
  43. Most-Van Spijk MW, Schulpen TWJ, W.H.G. W. Hardnekkig bedplassen bij Turkse en Marokkaanse kinderen. Kind en Adolescent 1993;14:12-20.
  44. Van der Wal MF, Pauw-Plomp H, Schulpen TWJ. Bedplassen bij Nederlandse, Surinaamse, Marokkaanse en Turkse kinderen van 3-4, 5-6 en 11-12 jaar. Ned Tijdschr Geneeskd 1996;140:2410-4.
  45. Jurković M, Tomašković I, Tomašković M, Smital Zore B, Pavić I, Roić AC. Refugee Status as a Possible Risk Factor for Childhood Enuresis. Int J Environ Res Public Health 2019;16.
  46. Van Schie R. Psychische problemen bij een vluchtelingjongere, en nu? (2018). Ga naar bron
  47. Koff SA. Estimating bladder capacity in children. Urology 1983;21:248.
  48. Scholtmeijer RJ, Nijman JM. Routinematig urodynamisch onderzoek bij kinderen met enuresis niet geïndiceerd. Ned Tijdschr Geneeskd 1993;137:808-10.
  49. Kawauchi A, Tanaka Y, Naito Y, Yamao Y, Ukimura O, Yoneda K, et al. Bladder capacity at the time of enuresis. Urology 2003;61:1016-8.
  50. Rittig S, Knudsen UB, Norgaard JP, Pedersen EB, Djurhuus JC. Abnormal diurnal rhythm of plasma vasopressin and urinary output in patients with enuresis. Am J Physiol 1989;256:F664-71.
  51. Korzeniecka-Kozerska A, Zoch-Zwierz W, Wasilewska A. Functional bladder capacity and urine osmolality in children with primary monosymptomatic nocturnal enuresis. Scand J Urol Nephrol 2005;39:56-61.
  52. Evans JH, Meadow SR. Desmopressin for bed wetting: length of treatment, vasopressin secretion, and response. Arch Dis Child 1992;67:184-8.
  53. Nappo S, Del Gado R, Chiozza ML, Biraghi M, Ferrara P, Caione P. Nocturnal enuresis in the adolescent: a neglected problem. BJU Int 2002;90:912-7.
  54. Gümüş B, Vurgun N, Lekili M, Işcan A, Müezzinoğlu T, Büyuksu C. Prevalence of nocturnal enuresis and accompanying factors in children aged 7-11 years in Turkey. Acta Paediatr 1999;88:1369-72.
  55. Serel TA, Akhan G, Koyuncuoglu HR, Ozturk A, Dogruer K, Unal S, et al. Epidemiology of enuresis in Turkish children. Scand J Urol Nephrol 1997;31:537-9.
  56. Hirasing RA. Richtsnoer ‘Enuresis nocturna’. Ned Tijdschr Geneeskd 1994;138:1360-6.
  57. Van den Brande JL, Heymans HSA, Monnens LAH. Kindergeneeskunde. Pg 131, Water en electrolyten. Maarsssen: Elsevier gezondheidszorg; 2000.
  58. Devlin JB, O’Cathain C. Predicting treatment outcome in nocturnal enuresis. Arch Dis Child 1990;65:1158-61.
  59. Akhavizadegan H, Locke JA, Stothers L, Kavanagh A. A comprehensive review of adult enuresis. Can Urol Assoc J 2018;13:282-7.
  60. Katz EG, MacLachlan LS. Nocturnal Enuresis in the Adult. Curr Urol Rep 2020;21:31.
  61. Von Gontard A, Cardozo L, Rantell A, Djurhuus JC. Adolescents with nocturnal enuresis and daytime urinary incontinence-How can pediatric and adult care be improved-ICI-RS 2015? Neurourol Urodyn 2017;36:843-9.
  62. De Haan E, Schmohl M, Hoogduin K, Rouwendal E. Enuresis nocturna bij volwassenen; resultaten van een directieve behandeling. Dth 1994;14:26-30.
  63. Hofmeester I, Kollen BJ, Steffens MG, Van Capelle JW, Mulder Z, Feitz WF, et al. Predictors for a positive outcome of adapted clinical dry bed training in adolescents and adults with enuresis. Neurourol Urodyn 2016;35:1006-10.
  64. Haug-Schnabel G. The enuresis interview. The situation of children with bed-wetting careers. Acta Paedopsychiatr 1990;53:45-53.
  65. Breinbjerg A, Rittig S, Kamperis K. Does the development and use of modern disposable diapers affect bladder control? A systematic review. J Pediatr Urol 2021;17:463-71.
  66. Caldwell PH, Codarini M, Stewart F, Hahn D, Sureshkumar P. Alarm interventions for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2020;5:Cd002911.
  67. Kosilov KV, Geltser BI, Loparev SA, Kuzina IG, Shakirova OV, Zhuravskaya NS, et al. The optimal duration of alarm therapy use in children with primary monosymptomatic nocturnal enuresis. J Pediatr Urol 2018;14:447.e1-.e6.
  68. Kosilov KV, Loparev SA, Ivanovskaya MA, Kosilova LV. Sensibility of children of different age groups to alarm intervention for enuresis. J Nepal Paediatric Society 2015:49-56.
  69. Van Zwet JML, Wiertz YDBM, Bolk-Bennink LF, Van Leerdam FJM, Hirasing RA. Plaswekker ook succesvol bij 5-7-jarigen met enuresis nocturna. Ned Tijdschr Geneeskd 1998;142:897-900.
  70. Caldwell PH, Nankivell G, Sureshkumar P. Simple behavioural interventions for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2013:Cd003637.
  71. Kiddoo D. Nocturnal enuresis: non-pharmacological treatments. BMJ Clin Evid 2015;2015.
  72. Borgström M, Bergsten A, Tunebjer M, Hedin Skogman B, Nevéus T. Daytime urotherapy in nocturnal enuresis: a randomised, controlled trial. Arch Dis Child 2022;107:570-4.
  73. Glazener CM, Evans JH, Peto RE. Complex behavioural and educational interventions for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2004:Cd004668.
  74. Glazener CM, Evans JH, Peto RE. Alarm interventions for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2003:Cd002911.
  75. Caldwell PH, Sureshkumar P, Wong WC. Tricyclic and related drugs for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2016;2016:Cd002117.
  76. Song P, Huang C, Wang Y, Wang Q, Zhu W, Yue Y, et al. Comparison of desmopressin, alarm, desmopressin plus alarm, and desmopressin plus anticholinergic agents in the management of paediatric monosymptomatic nocturnal enuresis: a network meta-analysis. BJU Int 2019;123:388-400.
  77. Fera P, Lelis MA, Glashan Rde Q, Pereira SG, Bruschini H. Desmopressin versus behavioral modifications as initial treatment of primary nocturnal enuresis. Urol Nurs 2011;31:286-9.
  78. Ferrara P, Marrone G, Emmanuele V, Nicoletti A, Mastrangelo A, Tiberi E, et al. Homotoxicological remedies versus desmopressin versus placebo in the treatment of enuresis: a randomised, double-blind, controlled trial. Pediatr Nephrol 2008;23:269-74.
  79. Ghasemi K, Esteghamati M, Mohammadzadeh M, Zare S. Desmopressin versus Oxybutynin for Nocturnal Enuresis in Children in Bandar Abbas: A Randomized Clinical Trial. Electron Physician 2016;8:2187-93.
  80. Keten T, Aslan Y, Balci M, Erkan A, Senel C, Oguz U, et al. Comparison of the efficacy of desmopressin fast-melting formulation and enuretic alarm in the treatment of monosymptomatic nocturnal enuresis. J Pediatr Urol 2020;16:645.e1-.e7.
  81. Ma Y, Liu X, Shen Y. Effect of traditional Chinese and Western medicine on nocturnal enuresis in children and indicators of treatment success: Randomized controlled trial. Pediatr Int 2017;59:1183-8.
  82. Seyfhashemi M, Ghorbani R, Zolfaghari A. Desmopressin, Imipramine, and Oxybutynin in the Treatment of Primary Nocturnal Enuresis: A Randomized Clinical Trial. Iran Red Crescent Med J 2015;17:e16174.
  83. Purnomo AF, Daryanto B, Nurhadi P. Monosymptomatic Nocturnal Enuresis Treatment Using Alarm-Therapy and Desmopressin: A Meta-analysis Approach. Med Arch 2021;75:431-5.
  84. Glazener CM, Evans JH. Desmopressin for nocturnal enuresis in children. Cochrane Database Syst Rev 2002;CD002112.
  85. Unüvar T, Sönmez F. The role of urine osmolality and ions in the pathogenesis of primary enuresis nocturna and in the prediction of responses to desmopressin and conditioning therapies. Int Urol Nephrol 2005;37:751-7.
  86. Ferrara P, Ianniello F, Vescovo E, Sodero G, Gatto A, Ruggiero A. Safety of the Recent Oral Lyophilisate Formulation (MELT) in Pediatric Patients-A Review. Biomedical and Pharmacology Journal 2017;10:1611-7.
  87. Ferrara P, Ianniello F, Vescovo E, Sodero G, Gatto A, Ruggiero A. Oral Desmopressin Lyophilisate Formulation (MELT): Efficacy and Safety in Children and Adults. Biomedical and Pharmacology Journal 2018;11:171-7.
  88. Hascicek AM, Kilinc MF, Yildiz Y, Yuceturk CN, Doluoglu OG. A new checklist method enhances treatment compliance and response of behavioural therapy for primary monosymptomatic nocturnal enuresis: a prospective randomised controlled trial. World J Urol 2019;37:1181-7.
  89. Kosilov K, Kuzina I, Gainullina Y, Kuznetsov V, Kosilova L, Karashchuk E, et al. Combination of Alarm-intervention and Reboxetine in Therapy- Resistant Enuresis. Journal of Nepal Paediatric Society 2017;37:213.
NHG-werkgroep:
Damen Z, De Vries L, Schep-Akkerman AE, Van der Weele GM.
5 gerelateerde lacunes
E-mail