NHG-Richtlijnen
NHG-Standaard
M102
1.1
In herziening
mei 2013
januari 2023
A. Algemeen

Begrippen

Naar Volledige tekst ›

Richtlijnen diagnostiek

Naar Volledige tekst ›

Anamnese

Naar Volledige tekst ›

Lichamelijk en aanvullend onderzoek

Naar Volledige tekst ›

Evaluatie

Naar Volledige tekst ›

Richtlijnen beleid

Naar Volledige tekst ›

Niet-medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›

Kernboodschappen

Naar Samenvatting ›

Inleiding

Naar Samenvatting ›

Scope

Naar Samenvatting ›

Buiten de scope

Naar Samenvatting ›

Afstemming

Naar Samenvatting ›

Achtergronden

Naar Samenvatting ›

Definitie

Naar Samenvatting ›

Werkhypothese

Naar Samenvatting ›

Lichamelijke klachten

Naar Samenvatting ›

Terminologie

Naar Samenvatting ›

Epidemiologie

Naar Samenvatting ›

Vóórkomen van SOLK

Naar Samenvatting ›

Samengaan met angststoornissen en/of depressieve stoornissen

Naar Samenvatting ›

Pathofysiologie

Naar Samenvatting ›

Natuurlijk beloop en prognose

Naar Samenvatting ›

Factoren van invloed op ontstaan en voortbestaan

Naar Samenvatting ›

Arts-patiëntrelatie

Naar Samenvatting ›

Diversiteit

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Werkhypothese

Naar Samenvatting ›

Klachtexploratie

Naar Samenvatting ›

SCEGS

Naar Samenvatting ›
Somatische dimensie
Naar Samenvatting ›
Cognitieve dimensie
Naar Samenvatting ›
Emotionele dimensie
Naar Samenvatting ›
Gedragsmatige dimensie
Naar Samenvatting ›
Sociale dimensie
Naar Samenvatting ›

Andere culturele achtergrond

Naar Samenvatting ›

Bijkomende psychische stoornissen

Naar Samenvatting ›

Lichamelijk onderzoek, aanvullend onderzoek en diagnostische verwijzing

Naar Samenvatting ›

Evaluatie

Naar Samenvatting ›

Prognostische factoren

Naar Samenvatting ›

Evalueren van de ernst

Naar Samenvatting ›

Comorbide depressie en/of angststoornis

Naar Samenvatting ›

Richtlijnen beleid

Naar Samenvatting ›

Stap 1

Naar Samenvatting ›

Afsluiting van klachtexploratie en eventueel verricht lichamelijk en/of aanvullend onderzoek

Naar Samenvatting ›

Gezamenlijke probleemdefinitie

Naar Samenvatting ›

Voorlichting en advies

Naar Samenvatting ›
Voorlichting en uitleg
Naar Samenvatting ›

Thuisarts

Naar Samenvatting ›
Bespreken van herstelbelemmerende factoren
Naar Samenvatting ›
Advisering
Naar Samenvatting ›

Medicamenteuze therapie

Naar Samenvatting ›

Controles en het opstellen van een tijdcontingent plan

Naar Samenvatting ›

Stap 2

Naar Samenvatting ›

Controles

Naar Samenvatting ›

Samenwerking/verwijzing

Naar Samenvatting ›

Stap 3

Naar Samenvatting ›

Controles

Naar Samenvatting ›

Samenwerking/verwijzing

Naar Samenvatting ›

Referenties

  1. Fisher E, Boerema I, Franx G. Multidisciplinaire richtlijn somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) en Somatoforme Stoornissen (2010). Trimbos-instituut, Utrecht. Ga naar bron
  2. Khan AA, Khan A, Harezlak J, Tu W, Kroenke K. Somatic symptoms in primary care: etiology and outcome. Psychosomatics 2003;44:471-8.
  3. Nimnuan C, Hotopf M, Wessely S. Medically unexplained symptoms: an epidemiological study in seven specialities. J Psychosom Res 2001a;51:361-7.
  4. Van Hemert AM, Speckens AE, Rooijmans HG, Bolk JH. Criteria voor somatiseren onderzocht op een polikliniek voor algemene interne geneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd 1996;140:1221-6.
  5. Wessely S, Nimnuan C, Sharpe M. Functional somatic syndromes: one or many? Lancet 1999;354:936-9.
  6. Nimnuan C, Rabe-Hesketh S, Wessely S, Hotopf M. How many functional somatic syndromes? J Psychosom Res 2001b;51:549-57.
  7. Olde Hartman TC, Lucassen PL, Van de Lisdonk EH, Bor HH, Van Weel C. Chronic functional somatic symptoms: a single syndrome? Br J Gen Pract 2004;54:922-7.
  8. Fink P, Toft T, Hansen MS, Ornbol E, Olesen F. Symptoms and syndromes of bodily distress: an exploratory study of 978 internal medical, neurological, and primary care patients. Psychosom Med 2007;69:30-9.
  9. Fink P, Schroder A. One single diagnosis, bodily distress syndrome, succeeded to capture 10 diagnostic categories of functional somatic syndromes and somatoform disorders. J Psychosom Res 2010;68:415-26.
  10. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. Washington: American Psychiatric Association, 2000.
  11. De Waal MW, Arnold IA, Eekhof JA, Van Hemert AM. Somatoform disorders in general practice: prevalence, functional impairment and comorbidity with anxiety and depressive disorders. Br J Psychiatry 2004;184:470-6.
  12. Melville DI. Descriptive clinical research and medically unexplained physical symptoms. J Psychosom Res 1987;31:359-65.
  13. Peveler R, Kilkenny L, Kinmonth AL. Medically unexplained physical symptoms in primary care: a comparison of self-report screening questionnaires and clinical opinion. J Psychosom Res 1997;42:245-52.
  14. Van der Weijden T, Van Velsen M, Dinant GJ, Van Hasselt CM, Grol R. Unexplained complaints in general practice: prevalence, patients’ expectations, and professionals’ test-ordering behavior. Med Decis Making 2003;23:226-31.
  15. Pilowsky I, Smith QP, Katsikitis M. Illness behaviour and general practice utilisation: a prospective study. J Psychosom Res 1987;31:177-83.
  16. Verhaak PF, Meijer SA, Visser AP, Wolters G. Persistent presentation of medically unexplained symptoms in general practice. Fam Pract 2006;23:414-20.
  17. Creavin ST, Dunn KM, Mallen CD, Nijrolder I, Van der Windt DA. Co-occurrence and associations of pain and fatigue in a community sample of Dutch adults. Eur J Pain 2010;14:327-34.
  18. Van Boven K, Lucassen P, Van Ravesteijn H, Hartman T, Bor H, Van Weel-Baumgarten E, et al. Do unexplained symptoms predict anxiety or depression? Ten-year data from a practice-based research network. Br J Gen Pract 2011;61:e316-e325.
  19. Engel GL. The need for a new medical model: a challenge for biomedicine. Science 1977;196:129-36.
  20. De Jonghe F, Dekker J. Steun, stress, kracht en kwetsbaarheid in de psychiatrie. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV, 1997.
  21. De Gucht V, Fischler B. Somatization: a critical review of conceptual and methodological issues. Psychosomatics 2002;43:1-9.
  22. Robbins JM, Kirmayer LJ. Attributions of common somatic symptoms. Psychol Med 1991;21:1029-45.
  23. Rief W, Broadbent E. Explaining medically unexplained symptoms-models and mechanisms. Clin Psychol Rev 2007;27:821-41.
  24. Van Eijk J, Grol F, Huygens P, Meeker P, Mesker-Niesten G, Van Mierlo H, et al. The family doctor and the prevention of somatic fixation. Fam Syst Med 1983;1:5-15.
  25. Brown CS, Ling FW, Wan JY, Pilla AA. Efficacy of static magnetic field therapy in chronic pelvic pain: a double-blind pilot study. Am J Obstet Gynecol 2002;187:1581-7.
  26. Dantzer R. Somatization: a psychoneuroimmune perspective. Psychoneuroendocrinology 2005;30:947-52.
  27. Kirmayer LJ, Looper KJ. Abnormal illness behaviour: physiological, psychological and social dimensions of coping with distress. Curr Opin Psychiatry 2006;19:54-60.
  28. Sharpe M, Peveler R, Mayou R. The psychological treatment of patients with functional somatic symptoms: a practical guide. J Psychosom Res 1992;36:515-29.
  29. Speckens AEM, Spinhoven P, Van Rood YR. Protocollaire behandeling van patiënten met onverklaarde lichamelijke klachten: cognitieve gedragstherapie. In: Keijsers GPJ, Van Minnen A, Hoogduin CAL, editors. Protocollaire behandelingen in de ambulante geestelijke gezondheidszorg I. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2004: 183-218.
  30. Van Rood YR, Ter Kuile MM, Speckens AEM. Ongedifferentieerde somatoforme stoornis. In: Spinhoven P, Bouman TK, Hoogduin CAL, editors. Behandelstrategiën bij somatoforme stoornissen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2001: 17-41.
  31. De Gucht V, Fischler B, Heiser W. Neuroticism, alexithymia, negative affect, and positive affect as determinants of medically unexplained symptoms. Pers Individ Dif 2004;36:1655-67.
  32. Bankier B, Aigner M, Bach M. Alexithymia in DSM-IV disorder: comparative evaluation of somatoform disorder, panic disorder, obsessive-compulsive disorder, and depression. Psychosomatics 2001;42:235-40.
  33. Noordenbos G. Aandacht voor sekse- en cultuurspecifieke aspecten in de behandeling van depressie. Een aanvulling op de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie (2007) TransAct (ZonMw), Utrecht. Ga naar bron
  34. Olde Hartman TC, Borghuis MS, Lucassen PL, van de Laar FA, Speckens AE, Van Weel C. Medically unexplained symptoms, somatisation disorder and hypochondriasis: course and prognosis. A systematic review. J Psychosom Res 2009a;66:363-77.
  35. De Waal M, Arnold I. Somatoform disorders in general practice. Epidemiology, treatment and comorbidity with depression and anxiety [proefschrift]. Leiden: Universiteit Leiden, 2006.
  36. Nijrolder I, Van der Windt DA, Van der Horst HE. Prognosis of fatigue and functioning in primary care: a 1-year follow-up study. Ann Fam Med 2008;6:519-27.
  37. Cabana MD, Jee SH. Does continuity of care improve patient outcomes? J Fam Pract 2004;53:974-80.
  38. Kim SC, Kim S, Boren D. The quality of therapeutic alliance between patient and provider predicts general satisfaction. Mil Med 2008;173:85-90.
  39. Nutting PA, Goodwin MA, Flocke SA, Zyzanski SJ, Stange KC. Continuity of primary care: to whom does it matter and when? Ann Fam Med 2003;1:149-55.
  40. Lambert MJ, Barley DE. Research summary on the therapeutic relationship and psychotherapy outcome. In: Norcross JC, editor. Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients. Oxford: Oxford University Press, 2002.
  41. Di Blasi Z, Harkness E, Ernst E, Georgiou A, Kleijnen J. Influence of context effects on health outcomes: a systematic review. Lancet 2001;357:757-62.
  42. Van Os TW, Van den Brink RH, Tiemens BG, Jenner JA, Van der Meer K, Ormel J. Communicative skills of general practitioners augment the effectiveness of guideline-based depression treatment. J Affect Disord 2005;84:43-51.
  43. Kaptchuk TJ, Kelley JM, Conboy LA, Davis RB, Kerr CE, Jacobson EE, et al. Components of placebo effect: randomised controlled trial in patients with irritable bowel syndrome. BMJ 2008;336:999-1003.
  44. Stewart MA. Effective physician-patient communication and health outcomes: a review. CMAJ 1995;152:1423-33.
  45. Aiarzaguena JM, Grandes G, Gaminde I, Salazar A, Sanchez A, Arino J. A randomized controlled clinical trial of a psychosocial and communication intervention carried out by GPs for patients with medically unexplained symptoms. Psychol Med 2007;37:283-94.
  46. Dobkin PL, De Civita M, Abrahamowicz M, Baron M, Bernatsky S. Predictors of health status in women with fibromyalgia: a prospective study. Int J Behav Med 2006;13:101-8.
  47. Owens DM, Nelson DK, Talley NJ. The irritable bowel syndrome: long-term prognosis and the physician-patient interaction. Ann Intern Med 1995;122:107-12.
  48. Walker LS, Garber J, Greene JW. Psychosocial correlates of recurrent childhood pain: a comparison of pediatric patients with recurrent abdominal pain, organic illness, and psychiatric disorders. J Abnorm Psychol 1993;102:248-58.
  49. Bleijenberg G, Fennis JF. Anamnestic and psychological features in diagnosis and prognosis of functional abdominal complaints: a prospective study. Gut 1989;30:1076-81.
  50. Drossman DA, Leserman J, Nachman G, Li ZM, Gluck H, Toomey TC, et al. Sexual and physical abuse in women with functional or organic gastrointestinal disorders. Ann Intern Med 1990;113:828-33.
  51. Paasche-Orlow MK, Wolf MS. The causal pathways linking health literacy to health outcomes. Am J Health Behav 2007;31 Suppl 1:S19-S26.
  52. Harvey RF, Mauad EC, Brown AM. Prognosis in the irritable bowel syndrome: a 5-year prospective study. Lancet 1987;1:963-5.
  53. Koch H, Van Bokhoven MA, Bindels PJ, Van der Weijden T, Dinant GJ, ter RG. The course of newly presented unexplained complaints in general practice patients: a prospective cohort study. Fam Pract 2009a;26:455-65.
  54. Maarsingh OR, Dros J, Schellevis FG, Van Weert HC, Van der Windt DA, Ter Riet G et al. Causes of persistent dizziness in elderly patients in primary care. Ann Fam Med 2010;8:196-205.
  55. Olde Hartman TC, Van Ravesteijn HJ. Well doctor, it is all about how life is lived’: cues as a tool in the medical consultation. Mental Health Fam Med 2008;5:183-7.
  56. Gask L, Usherwood T. ABC of psychological medicine. The consultation. BMJ 2002;324:1567-9.
  57. Levinson W, Roter DL, Mullooly JP, Dull VT, Frankel RM. Physician-patient communication. The relationship with malpractice claims among primary care physicians and surgeons. JAMA 1997;277:553-9.
  58. Balint M. The doctor, his patient and the illness. Edinburgh: Churchill Livingstone, 2000.
  59. Branch WT, Malik TK. Using ‘windows of opportunities’ in brief interviews to understand patients’ concerns. JAMA 1993;269:1667-8.
  60. Bertakis KD, Roter D, Putnam SM. The relationship of physician medical interview style to patient satisfaction. J Fam Pract 1991;32:175-81.
  61. Butow PN, Brown RF, Cogar S, Tattersall MH, Dunn SM. Oncologists’ reactions to cancer patients’ verbal cues. Psychooncology 2002;11:47-58.
  62. Cegala DJ. A study of doctors’ and patients’ communication during a primary care consultation: implications for communication training. J Health Commun 1997;2:169-94.
  63. Zwaanswijk M, Verhaak PFM. Interventies voor psychische problemen in de huisartsenvoorziening. Een kennissynthese (2009) NIVEL. Ga naar bron
  64. Limburg-Okken AG, Lutjenhuis MJTh. Handleiding voor anamnestisch gesprek met migranten bij verholen psycho-sociale problemen. Den Haag: Stafbureau Epidemiologie, GGD, 1989.
  65. Rabbae N, Smits C, Franx G. Wie kiespijn heeft, zoekt zelf een arts: informatiebehoeften van Turkse en Marokkaanse cliënten met depressie (2008) Pharos. Ga naar bron
  66. Boevink G, Duchenne-Van den Berge W, Stegerhoek R. Gesprekken zonder grenzen : communiceren met patiënten van Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst. Woerden: NIGZ, 2001.
  67. Harmsen H, Bruijnzeels M. Etnisch cultureel verschillende mensen op het spreekuur: maakt het wat uit? (2005). Huisarts Wet.
  68. Vloeberghs E, Bloemen E. Uit lijfsbehoud: lichaamsgericht werken met vluchtelingen in ggz. Utrecht: Pharos, 2005.
  69. Van Ravensberg D, Barendse Th. Een gezondere leefstijl voor vrouwelijke migranten met chronische pijnklachten. Huisarts Wet 2008;51:45-50.
  70. Koch H, Van Bokhoven MA, ter RG, Van Alphen-Jager JT, Van der Weijden T, Dinant GJ, et al. Ordering blood tests for patients with unexplained fatigue in general practice: what does it yield? Results of the VAMPIRE trial. Br J Gen Pract 2009b;59:e93-100.
  71. Van Ravesteijn H, Van Dijk I, Darmon D, Van de Laar F, Lucassen P, Olde Hartman T, et al. The reassuring value of diagnostic tests: A systematic review. Patient Educ Couns 2012;86:3-8.
  72. Henningsen P, Zipfel S, Herzog W. Management of functional somatic syndromes. Lancet 2007;369:946-55.
  73. Bower P, Gilbody S. Managing common mental health disorders in primary care: conceptual models and evidence base. BMJ 2005;330:839-42.
  74. Van Bokhoven MA, Koch H, Van der Weijden T, Grol RP, Kester AD, Rinkens PE, et al. Influence of watchful waiting on satisfaction and anxiety among patients seeking care for unexplained complaints. Ann Fam Med 2009;7:112-20.
  75. Olde Hartman TC, Hassink-Franke LJ, Lucassen PL, Van Spaendonck KP, Van Weel C. Explanation and relations. How do general practitioners deal with patients with persistent medically unexplained symptoms: a focus group study. BMC Fam Pract 2009b;10:68.
  76. Salmon P, Peters S, Stanley I. Patients’ perceptions of medical explanations for somatisation disorders: qualitative analysis. BMJ 1999;318:372-6.
  77. Dowrick CF, Ring A, Humphris GM, Salmon P. Normalisation of unexplained symptoms by general practitioners: a functional typology. Br J Gen Pract 2004;54:165-70.
  78. Weinman J, Yusuf G, Berks R, Rayner S, Petrie KJ. How accurate is patients’ anatomical knowledge: a cross-sectional, questionnaire study of six patient groups and a general public sample. BMC Fam Pract 2009;10:43.
  79. Kroenke K. Efficacy of treatment for somatoform disorders: a review of randomized controlled trials. Psychosom Med 2007;69:881-8.
  80. Sumathipala A. What is the evidence for the efficacy of treatments for somatoform disorders? A critical review of previous intervention studies. Psychosom Med 2007;69:889-900.
  81. Little P, Everitt H, Williamson I, Warner G, Moore M, Gould C, et al. Observational study of effect of patient centredness and positive approach on outcomes of general practice consultations. BMJ 2001;323:908-11.
  82. Morriss R, Gask L, Dowrick C, Dunn G, Peters S, Ring A, et al. Randomized trial of reattribution on psychosocial talk between doctors and patients with medically unexplained symptoms. Psychol Med 2010;40:325-33.
  83. Morriss R, Dowrick C, Salmon P, Peters S, Dunn G, Rogers A, et al. Cluster randomised controlled trial of training practices in reattribution for medically unexplained symptoms. Br J Psychiatry 2007;191:536-42.
  84. Van Koulil S, Van Lankveld W, Kraaimaat FW, Van Helmond T, Vedder A, Van Hoorn H, et al. Tailored cognitive-behavioral therapy for fibromyalgia: two case studies. Patient Educ Couns 2008;71:308-14.
  85. Lindstrom I, Ohlund C, Eek C, Wallin L, Peterson LE, Nachemson A. Mobility, strength, and fitness after a graded activity program for patients with subacute low back pain. A randomized prospective clinical study with a behavioral therapy approach. Spine 1992;17:641-52.
  86. Verbunt JA, Westerterp KR, van der Heijden GJ, Seelen HA, Vlaeyen JW, Knottnerus JA. Physical activity in daily life in patients with chronic low back pain. Arch Phys Med Rehabil 2001;82:726-30.
  87. Waddell G, Newton M, Henderson I, Somerville D, Main CJ. A Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire (FABQ) and the role of fear-avoidance beliefs in chronic low back pain and disability. Pain 1993;52:157-68.
  88. Vlaeyen JW, De Jong J, Geilen M, Heuts PH, Van Breukelen G. The treatment of fear of movement/(re)injury in chronic low back pain: further evidence on the effectiveness of exposure in vivo. Clin J Pain 2002;18:251-61.
  89. Van Ravensberg CD, Van Berkel DM. Patiëntgericht onderzoek naar de effecten van psychosomatische oefentherapie (PSOT). Een klinische trial met pre-en post-meting. Amersfoort: Nederlands Paramedisch Instituut, 2010.
  90. Veselka L, Lipovsky MM, Lether F, Buhring MEF. EACLLP abstracts: Bridges towards integrated medicine: evaluating treatment for complex patients. J Psychosom Res 2005;59:22-50.
NHG-werkgroep:
Olde Hartman TC, Blankenstein AH, Molenaar AO, Bentz van den Berg D, Van der Horst HE, Arnold IA, Burgers JS, Wiersma Tj, Woutersen-Koch H
5 gerelateerde lacunes3 gerelateerde onderzoeken
E-mail