NHG-Standaard
M69
4.0
november 2024
november 2024
L. Bewegingsapparaat
Begrippen
Naar Volledige tekst ›Osteoporose
Naar Volledige tekst ›Secundaire osteoporose
Naar Volledige tekst ›Osteomalacie
Naar Volledige tekst ›Richtlijnen diagnostiek
Naar Volledige tekst ›Anamnese
Naar Volledige tekst ›Lichamelijk onderzoek
Naar Volledige tekst ›Aanvullend onderzoek
Naar Volledige tekst ›Evaluatie
Naar Volledige tekst ›Richtlijnen beleid
Naar Volledige tekst ›Voorlichting en advies
Naar Volledige tekst ›Vitamine D3
Naar Volledige tekst ›Calcium
Naar Volledige tekst ›Medicamenteuze behandeling
Naar Volledige tekst ›Controles
Naar Volledige tekst ›Consultatie en verwijzing
Naar Volledige tekst ›Internist
Naar Volledige tekst ›Geriater of specialist ouderengeneeskunde (valpoli)
Naar Volledige tekst ›Fysio- of oefentherapeut
Naar Volledige tekst ›Diëtiste
Naar Volledige tekst ›Inleiding
Naar Samenvatting ›Scope
Naar Samenvatting ›Buiten de scope
Naar Samenvatting ›Samenwerking en afstemming
Naar Samenvatting ›Achtergronden
Naar Samenvatting ›Begrippen
Naar Samenvatting ›Botmineraaldichtheid (BMD)
Naar Samenvatting ›Medicatie voor fractuurpreventie
Naar Samenvatting ›Osteomalacie
Naar Samenvatting ›Osteoporose
Naar Samenvatting ›Osteoporotische fractuur
Naar Samenvatting ›Recente niet-wervelfractuur
Naar Samenvatting ›Secundaire osteoporose
Naar Samenvatting ›Vertebral fracture assessment (VFA)
Naar Samenvatting ›Wervelfractuur
Naar Samenvatting ›Epidemiologie
Naar Samenvatting ›Etiologie en pathofysiologie
Naar Samenvatting ›Osteoporose
Naar Samenvatting ›Risicofactoren en prognose
Naar Samenvatting ›Risicofactoren
Naar Samenvatting ›Fractuurrisico
Naar Samenvatting ›Prognose
Naar Samenvatting ›Richtlijnen diagnostiek
Naar Samenvatting ›Anamnese
Naar Samenvatting ›Lichamelijk onderzoek
Naar Samenvatting ›Inschatting van het valrisico
Naar Samenvatting ›Aanvullend onderzoek
Naar Samenvatting ›Scorelijst van risicofactoren
Naar Samenvatting ›Botdichtheidsmeting (DXA) en beoordeling van de wervelkolom (VFA)
Naar Samenvatting ›Indicaties voor DXA en VFA
Naar Samenvatting ›Röntgenfoto van de thoracale en lumbale wervelkolom
Naar Samenvatting ›Laboratoriumonderzoek
Naar Samenvatting ›Evaluatie
Naar Samenvatting ›Verhoogd valrisico
Naar Samenvatting ›Aanwijzingen voor secundaire osteoporose
Naar Samenvatting ›Indicaties voor medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Lage vitamine D-spiegel
Naar Samenvatting ›Richtlijnen beleid
Naar Samenvatting ›Voorlichting en advies
Naar Samenvatting ›Gezonde voeding
Naar Samenvatting ›Vitamine D3
Naar Samenvatting ›Praktische toepassing van vitamine D-suppletie
Naar Samenvatting ›Lage vitamine D-spiegel
Naar Samenvatting ›Calcium
Naar Samenvatting ›Praktische toepassing calciumsuppletie
Naar Samenvatting ›Magnesium en vitamine K
Naar Samenvatting ›Lichaamsbeweging
Naar Samenvatting ›Intoxicaties
Naar Samenvatting ›Alcoholgebruik
Naar Samenvatting ›Stoppen met roken
Naar Samenvatting ›Verhoogd valrisico
Naar Samenvatting ›Thuisarts
Naar Samenvatting ›Medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Gezamenlijke besluitvorming
Naar Samenvatting ›Keuze van medicatie
Naar Samenvatting ›Gebitssanering
Naar Samenvatting ›Praktische toepassing medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Bisfosfonaten
Naar Samenvatting ›Orale bisfosfonaten als tablet
Naar Samenvatting ›Geef een oraal bisfosfonaat, behalve bij een eGFR < 30 ml/min/1,73 m2 (zie in dat geval onder Denosumab (facultatief)
Naar Samenvatting ›Alendroninezuur als drank
Naar Samenvatting ›Denosumab (facultatief)
Naar Samenvatting ›Praktische toepassing van denosumab
Naar Samenvatting ›Stoppen met denosumab
Naar Samenvatting ›Controles
Naar Samenvatting ›Controles bij bisfosfonaten
Naar Samenvatting ›Controles bij denosumab
Naar Samenvatting ›Stoppen of minderen met botafbraakremmende medicatie, vitamine D en calcium
Naar Samenvatting ›Organisatie van zorg
Naar Samenvatting ›Consultatie en verwijzing
Naar Samenvatting ›Internist
Naar Samenvatting ›Geriater of specialist ouderengeneeskunde (valpoli)
Naar Samenvatting ›Fysio- of oefentherapeut
Naar Samenvatting ›Diëtiste
Naar Samenvatting ›Referenties
- Vestergaard P, Mosekilde L. Fracture risk in patients with celiac disease, crohn's disease, and ulcerative colitis: a nationwide follow-up study of 16,416 patients in Denmark. Am J Epidemiol 2002;156:1-10.
- Espallargues M, Sampietro-Colom L, Estrada MD, Solà M, del Rio L, Setoain J, Granados A. Identifying bone-mass-related risk factors for fracture to guide bone densitometry measurements: a systematic review of the literature. Osteoporos Int 2001;12:811-22.
- Van Staa TP, Cooper C, Brusse LS, Leufkens H, Javaid MK, Arden NK. Inflammatory bowel disease and the risk of fracture. Gastroenterology 2003a;125:1591-7.
- Lötters FJ, Van den Bergh JP, De Vries F, Rutten-van Mölken MP. Current and future incidence and costs of osteoporosis-related fractures in the Netherlands: combining claims data with BMD measurements. Calcif Tissue Int 2016;98:235-43.
- Huntjens KM, Van Geel TA, Blonk MC, Hegeman JH, Van der Elst M, Willems P, et al. Implementation of osteoporosis guidelines: a survey of five large fracture liaison services in the Netherlands. Osteoporos Int 2011;22:2129-35.
- Van Helden S, Van Geel AC, Geusens PP, Kessels A, Nieuwenhuijzen Kruseman AC, Brink PR. Bone and fall-related fracture risks in women and men with a recent clinical fracture. J Bone Joint Surg Am 2008;90:241-8.
- Van der Velde RY, Bours SPG, Wyers CE, Lems WF, Geusens P, Van den Bergh JPW. Effect of implementation of guidelines on assessment and diagnosis of vertebral fractures in patients older than 50 years with a recent non-vertebral fracture. Osteoporos Int 2017;28:3017-22.
- ZINL. Verbetersignalement osteoporose: Zinnige Zorg | ICD-10- hoofdstuk XIII, M80-85 (2020). Ga naar bron: ZINL. Verbetersignalement osteoporose: Zinnige Zorg | ICD-10- hoofdstuk XIII, M80-85 (2020).
- Merlijn T, Swart KM, Van Schoor NM, Heymans MW, Van der Zwaard BC, Van der Heijden AA, et al. The Effect of a screening and treatment program for the prevention of fractures in older women: a randomized pragmatic trial. J Bone Miner Res 2019;34:1993-2000.
- Swart KMA, Van Vilsteren M, Van Hout W, Draak E, Van der Zwaard BC, Van der Horst HE, et al. Factors related to intentional non-initiation of bisphosphonate treatment in patients with a high fracture risk in primary care: a qualitative study. BMC Fam Pract 2018;19:141.
- Alami S, Hervouet L, Poiraudeau S, Briot K, Roux C. Barriers to effective postmenopausal osteoporosis treatment: a qualitative study of patients' and practitioners' views. PLoS One 2016;11:e0158365.
- Claesson A, Toth-Pal E, Piispanen P, Salminen H. District nurses' perceptions of osteoporosis management: a qualitative study. Osteoporos Int 2015;26:1911-8.
- Otmar R, Reventlow SD, Nicholson GC, Kotowicz MA, Pasco JA. General medical practitioners' knowledge and beliefs about osteoporosis and its investigation and management. Arch Osteoporos 2012;7:107-14.
- Salminen H, Piispanen P, Toth-Pal E. Primary care physicians' views on osteoporosis management: a qualitative study. Arch Osteoporos 2019;14.
- Lancee J, Van den Bout J, Sorbi MJ, Van Straten A. Motivational support provided via email improves the effectiveness of internet-delivered self-help treatment for insomnia: a randomized trial. Behav Res Ther 2013;51:797-805.
- Lems WF, Van den Bergh JP, Elders PJM, Van Oostwaard M. Osteoporose en fractuurpreventie: van evidence-based medicine naar spreekkamer. Hoofdstuk 1. Botstructuur en botkwaliteit. Heemstede2016a.
- Van der Jagt-Willems HC, Van Hengel M, Vis M, Van Munster BC, Van Campen JP, Tulner LR, Lems WF. Why do geriatric outpatients have so many moderate and severe vertebral fractures? Exploring prevalence and risk factors. Age Ageing 2012;41:200-6.
- Van Geel TA, Van Helden S, Geusens PP, Winkens B, Dinant GJ. Clinical subsequent fractures cluster in time after first fractures. Ann Rheum Dis 2009;68:99-102.
- Gehlbach S, Saag KG, Adachi JD, Hooven FH, Flahive J, Boonen S, et al. Previous fractures at multiple sites increase the risk for subsequent fractures: the Global Longitudinal Study of Osteoporosis in Women. J Bone Miner Res 2012;27:645-53.
- Kanis JA, Johansson H, Odén A, Harvey NC, Gudnason V, Sanders KM, et al. Characteristics of recurrent fractures. Osteoporos Int 2018;29:1747-57.
- Klotzbuecher CM, Ross PD, Landsman PB, Abbott TA, 3rd, Berger M. Patients with prior fractures have an increased risk of future fractures: a summary of the literature and statistical synthesis. J Bone Miner Res 2000;15:721-39.
- Kanis JA, Johnell O, De Laet C, Johansson H, Oden A, Delmas P, et al. A meta-analysis of previous fracture and subsequent fracture risk. Bone 2004;35:375-82.
- Center JR, Bliuc D, Nguyen TV, Eisman JA. Risk of subsequent fracture after low-trauma fracture in men and women. JAMA 2007;297:387-94.
- Van Staa TP, Laan RF, Barton IP, Cohen S, Reid DM, Cooper C. Bone density threshold and other predictors of vertebral fracture in patients receiving oral glucocorticoid therapy. Arthritis Rheum 2003b;48:3224-9.
- Van Staa TP, Leufkens HG, Abenhaim L, Zhang B, Cooper C. Oral corticosteroids and fracture risk: relationship to daily and cumulative doses. Rheumatology (Oxford) 2000a;39:1383-9.
- Van Staa TP, Leufkens HG, Abenhaim L, Zhang B, Cooper C. Use of oral corticosteroids and risk of fractures. J Bone Miner Res 2000b;15:993-1000.
- Abu Hashim H, Elaraby S, Fouda AA, Rakhawy ME. The prevalence of adenomyosis in an infertile population: a cross-sectional study. Reprod Biomed Online 2020;40:842-50.
- Pluijm SM, Koes B, De Laet C, Van Schoor NM, Kuchuk NO, Rivadeneira F, et al. A simple risk score for the assessment of absolute fracture risk in general practice based on two longitudinal studies. J Bone Miner Res 2009;24:768-74.
- Tosteson AN, Gabriel SE, Grove MR, Moncur MM, Kneeland TS, Melton LJ, 3rd. Impact of hip and vertebral fractures on quality-adjusted life years. Osteoporos Int 2001;12:1042-9.
- Salaffi F, Cimmino MA, Malavolta N, Carotti M, Di Matteo L, Scendoni P, Grassi W. The burden of prevalent fractures on health-related quality of life in postmenopausal women with osteoporosis: the IMOF study. J Rheumatol 2007;34:1551-60.
- Lips P, Van Schoor NM. Quality of life in patients with osteoporosis. Osteoporos Int 2005;16:447-55.
- Brenneman SK, Barrett-Connor E, Sajjan S, Markson LE, Siris ES. Impact of recent fracture on health-related quality of life in postmenopausal women. J Bone Miner Res 2006;21:809-16.
- Ioannidis G, Papaioannou A, Hopman WM, Akhtar-Danesh N, Anastassiades T, Pickard L, et al. Relation between fractures and mortality: results from the Canadian Multicentre Osteoporosis Study. CMAJ 2009;181:265-71.
- Bliuc D, Nguyen ND, Milch VE, Nguyen TV, Eisman JA, Center JR. Mortality risk associated with low-trauma osteoporotic fracture and subsequent fracture in men and women. Jama 2009;301:513-21.
- Hannan MT, Broe KE, Cupples LA, Dufour AB, Rockwell M, Kiel DP. Height loss predicts subsequent hip fracture in men and women of the Framingham Study. J Bone Miner Res 2012;27:146-52.
- Vokes TJ, Gillen DL. Using clinical risk factors and bone mineral density to determine who among patients undergoing bone densitometry should have vertebral fracture assessment. Osteoporos Int 2010;21:2083-91.
- Hillier TA, Lui LY, Kado DM, LeBlanc ES, Vesco KK, Bauer DC, et al. Height loss in older women: risk of hip fracture and mortality independent of vertebral fractures. J Bone Miner Res 2012;27:153-9.
- Krege JH, Siminoski K, Adachi JD, Misurski DA, Chen P. A simple method for determining the probability a new vertebral fracture is present in postmenopausal women with osteoporosis. Osteoporos Int 2006;17:379-86.
- Moayyeri A, Luben RN, Bingham SA, Welch AA, Wareham NJ, Khaw KT. Measured height loss predicts fractures in middle-aged and older men and women: the EPIC-Norfolk prospective population study. J Bone Miner Res 2008;23:425-32.
- Siminoski K, Jiang G, Adachi JD, Hanley DA, Cline G, Ioannidis G, et al. Accuracy of height loss during prospective monitoring for detection of incident vertebral fractures. Osteoporos Int 2005;16:403-10.
- Beaudoin C, Moore L, Gagné M, Bessette L, Ste-Marie LG, Brown JP, Jean S. Performance of predictive tools to identify individuals at risk of non-traumatic fracture: a systematic review, meta-analysis, and meta-regression. Osteoporos Int 2019;30:721-40.
- Kocevska D, Lysen TS, Dotinga A, Koopman-Verhoeff ME, Luijk M, Antypa N, et al. Sleep characteristics across the lifespan in 1.1 million people from the Netherlands, United Kingdom and United States: a systematic review and meta-analysis. Nat Hum Behav 2021;5:113-22.
- Lems WF, Van den Bergh JP, Elders PJM, Van Oostwaard M. Osteoporose en fractuurpreventie van evidence-based medicine naar spreekkamer. Hoofdstuk 9. Het belang van vitamine D voor botten en spieren. 2016b.
- Alli O, Smith C, Hoffman M, Amanullah S, Katz P, Amanullah AM. Incidence, predictors, and outcomes of gastrointestinal bleeding in patients on dual antiplatelet therapy with aspirin and clopidogrel. J Clin Gastroenterol 2011;45:410-4.
- Sanders KM, Stuart AL, Williamson EJ, Simpson JA, Kotowicz MA, Young D, Nicholson GC. Annual high-dose oral vitamin D and falls and fractures in older women: a randomized controlled trial. Jama 2010;303:1815-22.
- Bolland MJ, Leung W, Tai V, Bastin S, Gamble GD, Grey A, Reid IR. Calcium intake and risk of fracture: systematic review. BMJ 2015;351:h4580.
- Silva de Lima M, Hotopf M. Pharmacotherapy for dysthymia. Cochrane Database Syst Rev 2003.
- Doornebal J, Bijlsma R, Brouwer RM. Een onbekende, maar potentieel ernstige bijwerking van protonpompremmers: hypomagnesiëmie. Ned Tijdschr Geneeskd 2009;153:A711.
- Groeneveld GH, Van 't Wout JW, Aarts NJ, Van Rooden CJ, Verheij TJM, Cobbaert CM, et al. Prediction model for pneumonia in primary care patients with an acute respiratory tract infection: role of symptoms, signs, and biomarkers. BMC Infect Dis 2019;19:976.
- Lyles KW, Colón-Emeric CS, Magaziner JS, Adachi JD, Pieper CF, Mautalen C, et al. Zoledronic acid and clinical fractures and mortality after hip fracture. N Engl J Med 2007;357:1799-809.
- Barrionuevo P, Kapoor E, Asi N, Alahdab F, Mohammed K, Benkhadra K, et al. Efficacy of pharmacological therapies for the prevention of fractures in postmenopausal women: a network meta-analysis. J Clin Endocrinol Metab 2019;104:1623-30.
- Merlijn T, Swart KMA, Van der Horst HE, Netelenbos JC, Elders PJM. Fracture prevention by screening for high fracture risk: a systematic review and meta-analysis. Osteoporos Int 2020;31:251-7.
- Ralston SH, Kou TD, Wick-Urban B, Steinbuch M, Masud T. Risk of upper gastrointestinal tract events in risedronate users switched to alendronate. Calcif Tissue Int 2010;87:298-304.
- Brandi ML, Black D. A drinkable formulation of alendronate: potential to increase compliance and decrease upper GI irritation. Clin Cases Miner Bone Metab 2013;10:187-90.
- Koller G, Goetz V, Vandermeer B, Homik J, McAlister FA, Kendler D, Ye C. Persistence and adherence to parenteral osteoporosis therapies: a systematic review. Osteoporos Int 2020;31:2093-102.
- Imaz I, Zegarra P, González-Enríquez J, Rubio B, Alcazar R, Amate JM. Poor bisphosphonate adherence for treatment of osteoporosis increases fracture risk: systematic review and meta-analysis. Osteoporos Int 2010;21:1943-51.
- Franken AA, Van Blijderveen NJ, Witjes MJ, Netelenbos CJ. Bisfosfonaatgerelateerde osteonecrose van de kaak. Ned Tijdschr Geneeskd 2011;155:A3077.
- Van Oostwaard MM, Van den Bergh JP, Maartens LW. Fractuurpreventie met denosumab. Huisarts Wet 2019:41-3.