NHG-Richtlijnen
NHG-Standaard
M32
4.3
januari 2023
december 2024
W/X/Y. Zwangerschap / anticonceptie / geslachtsorganen man en vrouw

Indien de huisarts als eerste contact heeft met de zwangere

Naar Volledige tekst ›

Algemeen huisartsgeneeskundige zorg voor de zwangere en de kraamvrouw

Naar Volledige tekst ›

Borstvoeding

Naar Volledige tekst ›

Zorg voor de pasgeborene

Naar Volledige tekst ›

Belangrijkste wijzigingen

Naar Samenvatting ›

Kernboodschappen

Naar Samenvatting ›

Inleiding

Naar Samenvatting ›

Achtergronden

Naar Samenvatting ›

Contact zwangere met de huisarts

Naar Samenvatting ›

Sociaal-economische gezondheidsverschillen

Naar Samenvatting ›

Organisatie van de geboortezorg

Naar Samenvatting ›

Zorg tijdens het eerste trimester en post partum

Naar Samenvatting ›

Indien de huisarts als eerste contact heeft met de zwangere

Naar Samenvatting ›

Anamnese

Naar Samenvatting ›

Voorlichting

Naar Samenvatting ›

Overdracht naar de verloskundig zorgverlener

Naar Samenvatting ›

Mogelijke aandachtspunten voor de overdracht naar de verloskundige zorgverlener

Naar Samenvatting ›

Begeleiding eerste trimester door verloskundig zorgverlener (ter kennisgeving)

Naar Samenvatting ›

Kraambedbegeleiding (ter kennisgeving)

Naar Samenvatting ›

Eenmalig kraambezoek

Naar Samenvatting ›

Algemeen huisartsgeneeskundige zorg voor de zwangere en kraamvrouw

Naar Samenvatting ›

Anemie

Naar Samenvatting ›

Beleid

Naar Samenvatting ›
IJzergebreksanemie
Naar Samenvatting ›
Foliumzuurgebrek en vitamine B12-deficiëntie
Naar Samenvatting ›

Anemie en hemoglobinopathie

Naar Samenvatting ›

Astma

Naar Samenvatting ›

Bekken(gordel)-/rugpijn

Naar Samenvatting ›
Bekkenfysio-/oefentherapie bij bekken(gordel)pijn tijdens de zwangerschap
Naar Samenvatting ›
Fysio-/oefentherapie bij bekken(gordel)pijn post partum
Naar Samenvatting ›

Depressie

Naar Samenvatting ›

Diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Diabetes

Naar Samenvatting ›

Eczeem en allergie

Naar Samenvatting ›

Fluor vaginalis

Naar Samenvatting ›

Geweld

Naar Samenvatting ›

Griepvaccinatie

Naar Samenvatting ›

Hemorroïden en obstipatie

Naar Samenvatting ›

Hypertensie/pre-eclampsie/HELLP

Naar Samenvatting ›

Diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Incontinentie

Naar Samenvatting ›

Infecties

Naar Samenvatting ›

Tijdens de zwangerschap

Naar Samenvatting ›
Urineweginfecties
Naar Samenvatting ›
Virusinfecties
Naar Samenvatting ›

Rond de bevalling

Naar Samenvatting ›

Na de bevalling

Naar Samenvatting ›

Jeuk in de zwangerschap

Naar Samenvatting ›

Jeuk met huidafwijkingen

Naar Samenvatting ›

Jeuk zonder huidafwijkingen

Naar Samenvatting ›

Kinkhoestvaccinatie

Naar Samenvatting ›

Mastitis

Naar Samenvatting ›

Migraine

Naar Samenvatting ›

Misselijkheid en braken (emesis gravidarum)

Naar Samenvatting ›

Voorlichting en advies

Naar Samenvatting ›

Medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

Hyperemesis gravidarum

Naar Samenvatting ›

Post-partumblues/kraamtranen

Naar Samenvatting ›

Psychose

Naar Samenvatting ›

Schildklierfunctiestoornis

Naar Samenvatting ›

Seks tijdens en na de zwangerschap

Naar Samenvatting ›

Trombose

Naar Samenvatting ›

Vaginaal bloedverlies

Naar Samenvatting ›

Varices

Naar Samenvatting ›

Zuurbranden

Naar Samenvatting ›

Borstvoeding

Naar Samenvatting ›

Te weinig melk

Naar Samenvatting ›

Beleid bij werkelijk tekort

Naar Samenvatting ›
Medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›

Pijnlijke borstvoeding

Naar Samenvatting ›

Ankyloglossie

Naar Samenvatting ›

Stuwing van de borsten

Naar Samenvatting ›

Beëindigen van borstvoeding

Naar Samenvatting ›

Borstvoeding en werk

Naar Samenvatting ›

Zorg voor de pasgeborene

Naar Samenvatting ›

Controle van de pasgeborene

Naar Samenvatting ›

Icterus

Naar Samenvatting ›

Kunstvoeding

Naar Samenvatting ›

Uitblijven van defecatie of mictie

Naar Samenvatting ›

Navelinfectie

Naar Samenvatting ›

Navelstrengstomp

Naar Samenvatting ›

Neonatale huidafwijkingen

Naar Samenvatting ›

Hemangiomen 

Naar Samenvatting ›

Wijnvlekken

Naar Samenvatting ›

Normaal huilgedrag en overmatig huilen

Naar Samenvatting ›

Pusoogjes

Naar Samenvatting ›

Spruw

Naar Samenvatting ›

Gastro-oesofageale reflux(ziekte) (GOR(Z))

Naar Samenvatting ›

​​​​​​​Medicamenteuze behandeling (alleen bij kinderen met GORZ)

Naar Samenvatting ›

Verwijzing

Naar Samenvatting ›

Taken in het kader van de jeugdgezondheidszorg

Naar Samenvatting ›

Consultatie en verwijzing

Naar Samenvatting ›

Samenwerkingsafspraken huisarts en verloskundige

Naar Samenvatting ›

Berichtgeving/informatie-uitwisseling

Naar Samenvatting ›

Overdracht door en consultatie van de huisarts

Naar Samenvatting ›

Contact met de bedrijfsarts

Naar Samenvatting ›

Referenties

  1. Feijen-de Jong EI, Baarveld F, Jansen DE, Ursum J, Reijneveld SA, Schellevis FG. Do pregnant women contact their general practitioner? A register-based comparison of healthcare utilisation of pregnant and non-pregnant women in general practice. BMC Fam Pract 2013;14:10.
  2. Meijman FJ. Huisarts en zwangeren. Een onderzoek in twee Amsterdamse huisartspraktijken. Huisarts Wet 1988;31:095-9.
  3. Okkes I, Oskam S, Van Boven K, Lamberts H. EFP: episodes of care in family practice. Epidemiological data based on the routine use of the international classification of primary care (ICPC) in the transition project of the university of Amsterdam ( 1985-2003) (CD-rom). 2005.
  4. Perined. Kerncijfers Nederlandse geboortezorg (2020). Ga naar bron
  5. Perined. Perinatale zorg in Nederland anno 2020. (2021). Ga naar bron
  6. Achterberg PW, Harbers MM, Post NAM, Visscher K. Rapport. Beter weten: een beter begin (2020). Ga naar bron
  7. Bertens LCM, Burgos Ochoa L, Van Ourti T, Steegers EAP, Been JV. Persisting inequalities in birth outcomes related to neighbourhood deprivation. Journal of Epidemiology and Community Health 2020;74:232-9.
  8. RIVM. Sterfte rond de geboorte (2021a). Ga naar bron
  9. De Graaf JP, Ravelli ACJ, Wildschut HIJ, Denktas S, Voorham AJJ, Bonsel GJ, et al. Perinatale uitkomsten in de vier grote steden en de prachtwijken in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd 2008:2734-40.
  10. Poeran J, Maas AF, Birnie E, Denktas S, Steegers EA, Bonsel GJ. Social deprivation and adverse perinatal outcomes among Western and non-Western pregnant women in a Dutch urban population. Soc Sci Med 2013;83:42-9.
  11. CPZ. Zorgstandaard integrale geboortezorg (versie 1.2) (2020). Ga naar bron
  12. Nassar N, Halligan GH, Roberts CL, Morris JM, Ashton AW. Systematic review of first-trimester vitamin D normative levels and outcomes of pregnancy. Am J Obstet Gynecol 2011;205:208.e1-7.
  13. Kovacs CS. Vitamin D in pregnancy and lactation: maternal, fetal, and neonatal outcomes from human and animal studies. Am J Clin Nutr 2008;88:520s-8s.
  14. Van der Meer IM, Karamali NS, Boeke AJ, Lips P, Middelkoop BJ, Verhoeven I, et al. High prevalence of vitamin D deficiency in pregnant non-Western women in The Hague, Netherlands. Am J Clin Nutr 2006;84:350-3; quiz 468-9.
  15. Wielders JP, van Dormaël PD, Eskes PF, Duk MJ. Severe vitamin-D deficiency in more than half of the immigrant pregnant women of non-western origin and their newborns. Ned Tijdschr Geneeskd 2006;150:495-9.
  16. Leffelaar ER, Vrijkotte TG, Van Eijsden M. Maternal early pregnancy vitamin D status in relation to fetal and neonatal growth: results of the multi-ethnic Amsterdam born children and their development cohort. Br J Nutr 2010;104:108-17.
  17. Bodnar LM, Catov JM, Zmuda JM, Cooper ME, Parrott MS, Roberts JM, et al. Maternal serum 25-hydroxyvitamin D concentrations are associated with small-for-gestational age births in white women. J Nutr 2010;140:999-1006.
  18. Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor zwangere vrouwen (2021a). Ga naar bron
  19. Gezondheidsraad. Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor zwangeren (2021b). Ga naar bron
  20. Atsma F, Lievers J. Professionalsmonitor 2020 Prenatale screening op down-, edwards-en patausyndroom en het structureel echoscopisch onderzoek (2020). Ga naar bron
  21. NVOG. Leidraad indicatiestelling prenatatle diagnostiek. (2019). Ga naar bron
  22. NVAB. Richtlijn Zwangerschap, postpartumperiode en werk (2018). Ga naar bron
  23. Visser M, Van der Ploeg CPB, Smit C, Hukkelhoven C, Abbink F, Van Benthem BHB, et al. Evaluating progress towards triple elimination of mother-to-child transmission of HIV, syphilis and hepatitis B in the Netherlands. BMC Public Health 2019;19:353.
  24. Van der Ploeg CPB, Schönbeck Y, Oomen P, Vos K. Prenatale screening infectieziekten en erytrocyten-immunisatie (PSIE). Procesmonitor 2017. (2015). Ga naar bron
  25. Op de Coul EL, Hahné S, Van Weert YW, Oomen P, Smit C, Van der Ploeg KP, et al. Antenatal screening for HIV, hepatitis B and syphilis in the Netherlands is effective. BMC Infect Dis 2011;11:185.
  26. Anonymus. Preventie hepatitis B bij pasgeborenen. Rijswijk. Staatstoezicht op de volksgezondheid: GHI Bulletin; 1989.
  27. Schaapveld K, Hirasing RA. Preventieprogramma's. Een praktisch overzicht van preventieprogramma's voor huisartsen, verloskundigen en medewerkers van de jeugdgezondheidszorg. Assen: Van Gorcum; 1997.
  28. Vogels T, Van der Ploeg CPB, Schuller AA, Vogelaar JA, Verkerk PH. Procesevaluatie pre- en postnatale screeningen. Eerste fase. TNO-rapport (2001). Leiden: TNO Preventie en Gezondheid, 2001.
  29. LCI. Richtlijn Rodehond. Bilthoven: LCI, 2015.
  30. NVOG. Richtlijn Diabetes en zwangerschap, versie 3.0 (2018). Ga naar bron
  31. Levitt C, Shaw E, Wong S, Kaczorowski J. Systematic review of the literature on postpartum care: effectiveness of interventions for smoking relapse prevention, cessation, and reduction in postpartum women. Birth 2007;34:341-7.
  32. Suplee PD. The importance of providing smoking relapse counseling during the postpartum hospitalization. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2005;34:703-12.
  33. Hoedjes M, Berks D, Vogel I, Franx A, Visser W, Duvekot JJ, et al. Effect of postpartum lifestyle interventions on weight loss, smoking cessation, and prevention of smoking relapse: a systematic review. Obstet Gynecol Surv 2010;65:631-52.
  34. Daru J, Allotey J, Peña-Rosas JP, Khan KS. Serum ferritin thresholds for the diagnosis of iron deficiency in pregnancy: a systematic review. Transfus Med 2017a;27:167-74.
  35. Daru J, Colman K, Stanworth SJ, De La Salle B, Wood EM, Pasricha SR. Serum ferritin as an indicator of iron status: what do we need to know? Am J Clin Nutr 2017b;106:1634s-9s.
  36. Guyatt GH, Oxman AD, Ali M, Willan A, McIlroy W, Patterson C. Laboratory diagnosis of iron-deficiency anemia: an overview. J Gen Intern Med 1992;7:145-53.
  37. De Wit L, Kusters E, Van Rossum AP, Van Wijngaarden WJ. Ferritine bij ijzergebreksanemie in de zwangerschap: hoe laag is te laag. NTOG 2016;129:80-3.
  38. Brouwers K, Brouwers J. IJzergebrek bij zwangeren; nieuwe feiten voor verloskundigen. TvV 2018;1.
  39. Vora SM, Messina G, Pavord S. Utility of erythrocyte indices in identifying iron depletion in pregnancy. Obstetric Medicine 2019:1753495X19878617.
  40. Van Rijn HJ, Winckers EK, Van Eijk HG, Marx JJ. Iron deficiency, a simple diagnosis? Ned Tijdschr Geneeskd 1993;137:490-5.
  41. Casanueva E, Pfeffer F, Drijanski A, Fernández-Gaxiola AC, Gutiérrez-Valenzuela V, Rothenberg SJ. Iron and folate status before pregnancy and anemia during pregnancy. Ann Nutr Metab 2003;47:60-3.
  42. Crispin P, Stephens B, McArthur E, Sethna F. First trimester ferritin screening for pre-delivery anaemia as a patient blood management strategy. Transfus Apher Sci 2019;58:50-7.
  43. Massot C, Vanderpas J. A survey of iron deficiency anaemia during pregnancy in Belgium: analysis of routine hospital laboratory data in Mons. Acta Clin Belg 2003;58:169-77.
  44. Judistiani RTD, Madjid TH, Handono B, Sukandar H, Irianti S, Gumilang L, et al. First trimester ferritin is superior over soluble transferrin receptor and hepcidin in predicting anemia in the third trimester: result from a cohort study in Indonesia. Anemia 2020;2020:8880045.
  45. Noshiro K, Umazume T, Hattori R, Kataoka S, Yamada T, Watari H. Hemoglobin concentration during early pregnancy as an accurate predictor of anemia during late pregnancy. Nutrients 2022;14.
  46. Peña-Rosas JP, De-Regil LM, Gomez Malave H, Flores-Urrutia MC, Dowswell T. Intermittent oral iron supplementation during pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD009997.
  47. Stoffel NU, Zeder C, Brittenham GM, Moretti D, Zimmermann MB. Iron absorption from supplements is greater with alternate day than with consecutive day dosing in iron-deficient anemic women. Haematologica 2020;105:1232-9.
  48. Moretti D, Goede JS, Zeder C, Jiskra M, Chatzinakou V, Tjalsma H, et al. Oral iron supplements increase hepcidin and decrease iron absorption from daily or twice-daily doses in iron-depleted young women. Blood 2015;126:1981-9.
  49. Reveiz L, Gyte GM, Cuervo LG, Casasbuenas A. Treatments for iron-deficiency anaemia in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2011:CD003094.
  50. Koukoulithras I, Stamouli A, Kolokotsios S, Plexousakis M, Mavrogiannopoulou C. The effectiveness of non-pharmaceutical interventions upon pregnancy-related low back pain: a systematic review and meta-analysis. Cureus 2021;13:e13011.
  51. Maia LB, Amarante LG, Vitorino DFM, Mascarenhas RO, Lacerda ACR, Lourenço BM, et al. Effectiveness of conservative therapy on pain, disability and quality of life for low back pain in pregnancy: a systematic review of randomized controlled trials. Braz J Phys Ther 2021;25:676-87.
  52. Onyekere CP, Emmanuel GN, Ozumba BC, Igwesi-Chidobe CN. Minimal-contact physical interventions for pregnant women with musculoskeletal disorders: a systematic review of randomised and non-randomised clinical trials. J Obstet Gynaecol 2022:1679-92
  53. Sonmezer E, Özköslü MA, Yosmaoğlu HB. The effects of clinical pilates exercises on functional disability, pain, quality of life and lumbopelvic stabilization in pregnant women with low back pain: a randomized controlled study. J Back Musculoskelet Rehabil 2021;34:69-76.
  54. Liddle SD, Pennick V. Interventions for preventing and treating low-back and pelvic pain during pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD001139.
  55. Ozdemir S, Bebis H, Ortabag T, Acikel C. Evaluation of the efficacy of an exercise program for pregnant women with low back and pelvic pain: a prospective randomized controlled trial. J Adv Nurs 2015;71:1926-39.
  56. Yan CF, Hung YC, Gau ML, Lin KC. Effects of a stability ball exercise programme on low back pain and daily life interference during pregnancy. Midwifery 2014;30:412-9.
  57. Almousa S, Lamprianidou E, Kitsoulis G. The effectiveness of stabilising exercises in pelvic girdle pain during pregnancy and after delivery: a systematic review. Physiother Res Int 2018:e1699:1-7.
  58. Mirmolaei ST, Ansari NN, Mahmoudi M, Ranjbar F. Efficacy of a physical training program on pregnancy related Iumbopelvic pain. IJWHR 2018;2:161-66.
  59. Tseng PC, Puthussery S, Pappas Y, Gau ML. A systematic review of randomised controlled trials on the effectiveness of exercise programs on lumbo pelvic pain among postnatal women. BMC Pregnancy Childbirth 2015;15:316.
  60. Saleh MSM, Botla AMM, Elbehary NAM. Effect of core stability exercises on postpartum lumbopelvic pain: a randomized controlled trial. J Back Musculoskelet Rehabil 2019;32:205-13.
  61. Moheboleslam Z, Mohammad Rahimi N, Aminzadeh R. A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials of stabilizing exercises for lumbopelvic region impact in postpartum women with low back and pelvic pain. Biol Res Nurs 2022;24:338-49.
  62. Wang H, Feng X, Liu Z, Liu Y, Xiong R. A rehabilitation programme focussing on pelvic floor muscle training for persistent lumbopelvic pain after childbirth: a randomized controlled trial. J Rehabil Med 2021;53:jrm00180.
  63. Liu X, Wang S, Wang G. Prevalence and risk factors of postpartum depression in women: a systematic review and meta-analysis. J Clin Nurs 2022;31:2665-77.
  64. Jarde A, Morais M, Kingston D, Giallo R, MacQueen GM, Giglia L, et al. Neonatal outcomes in women with untreated antenatal depression compared with women without depression: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry 2016;73:826-37.
  65. Milgrom J, Gemmill AW, Bilszta JL, Hayes B, Barnett B, Brooks J, et al. Antenatal risk factors for postnatal depression: a large prospective study. J Affect Disord 2008;108:147-57.
  66. Shorey S, Chee CYI, Ng ED, Chan YH, Tam WWS, Chong YS. Prevalence and incidence of postpartum depression among healthy mothers: a systematic review and meta-analysis. J Psychiatr Res 2018;104:235-48.
  67. Ölmestig TK, Siersma V, Birkmose AR, Kragstrup J, Ertmann RK. Infant crying problems related to maternal depressive and anxiety symptoms during pregnancy: a prospective cohort study. BMC Pregnancy Childbirth 2021;21:777.
  68. Petzoldt J. Systematic review on maternal depression versus anxiety in relation to excessive infant crying: it is all about the timing. Arch Womens Ment Health 2018;21:15-30.
  69. O'Connor E, Senger CA, Henninger ML, Coppola E, Gaynes BN. Interventions to prevent perinatal depression: evidence report and systematic review for the US preventive services task force. Jama 2019;321:588-601.
  70. Horsselenberg M, Leemrijse C, Van Essen M, Nielen M, Korevaar J. Zwangerschapsdiabetes in de Nederlandse huisartenspraktijk. Incidentie en behandeling. Utrecht: Nivel, 2021.
  71. Walker JD. NICE guidance on diabetes in pregnancy: management of diabetes and its complications from preconception to the postnatal period. NICE clinical guideline 63. London, March 2008. Diabet Med 2008;25:1025-7.
  72. Crowther CA, Hiller JE, Moss JR, McPhee AJ, Jeffries WS, Robinson JS. Effect of treatment of gestational diabetes mellitus on pregnancy outcomes. N Engl J Med 2005;352:2477-86.
  73. Landon MB, Spong CY, Thom E, Carpenter MW, Ramin SM, Casey B, et al. A multicenter, randomized trial of treatment for mild gestational diabetes. N Engl J Med 2009;361:1339-48.
  74. Martis R, Crowther CA, Shepherd E, Alsweiler J, Downie MR, Brown J. Treatments for women with gestational diabetes mellitus: an overview of cochrane systematic reviews. Cochrane Database Syst Rev 2018:CD012327.
  75. Kurishita M, Nakashima K, Kozu H. A retrospective study of glucose metabolism in mothers of large babies. Diabetes Care 1994;17:649-52.
  76. Chaouachi S, Ben Hamida E, Belhaj R, Bezzine A, Zouari B, BelHaj Ahmed S, et al. Postpartum levels of glycosylated hemoglobin in mothers of large baby: a prospective study. Tunis Med 2009;87:589-92.
  77. Weatherhead S, Robson SC, Reynolds NJ. Eczema in pregnancy. BMJ 2007;335:152-4.
  78. KNMG. Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld. (2019). Ga naar bron
  79. Avsar AF, Keskin HL. Haemorrhoids during pregnancy. J Obstet Gynaecol 2010;30:231-7.
  80. Ferdinande K, Dorreman Y, Roelens K, Ceelen W, De Looze D. Anorectal symptoms during pregnancy and postpartum: a prospective cohort study. Colorectal Dis 2018;20:1109-16.
  81. Poskus T, Buzinskienė D, Drasutiene G, Samalavicius NE, Barkus A, Barisauskiene A, et al. Haemorrhoids and anal fissures during pregnancy and after childbirth: a prospective cohort study. Bjog 2014;121:1666-71.
  82. NVOG. Richtlijn Hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap (2011). Ga naar bron
  83. KNOV. Hypertensie (KNOV-standaard) (2011). Ga naar bron
  84. Smith GC, Pell JP, Walsh D. Pregnancy complications and maternal risk of ischaemic heart disease: a retrospective cohort study of 129,290 births. Lancet 2001;357:2002-6.
  85. Podymow T, August P. Postpartum course of gestational hypertension and preeclampsia. Hypertens Pregnancy 2010;29:294-300.
  86. Caropreso L, de Azevedo Cardoso T, Eltayebani M, Frey BN. Preeclampsia as a risk factor for postpartum depression and psychosis: a systematic review and meta-analysis. Arch Womens Ment Health 2020;23:493-505.
  87. Porcel J, Feigal C, Poye L, Postma IR, Zeeman GG, Olowoyeye A, Tsigas E, Wilson M. Hypertensive disorders of pregnancy and risk of screening positive for Posttraumatic Stress Disorder: A cross-sectional study. Pregnancy Hypertens. 2013;3:254-60.
  88. Brown SJ, Gartland D, Donath S, MacArthur C. Effects of prolonged second stage, method of birth, timing of caesarean section and other obstetric risk factors on postnatal urinary incontinence: an Australian nulliparous cohort study. BJOG 2011;118:991-1000.
  89. Hay-Smith J, Mørkved S, Fairbrother KA, Herbison GP. Pelvic floor muscle training for prevention and treatment of urinary and faecal incontinence in antenatal and postnatal women. Cochrane Database Syst Rev 2008:CD007471.
  90. Enders G, Miller E, Cradock-Watson J, Bolley I, Ridehalgh M. Consequences of varicella and herpes zoster in pregnancy: prospective study of 1739 cases. Lancet 1994;343:1548-51.
  91. NVMM. Multidisciplinaire Richtlijn Varicella (2020). Ga naar bron
  92. LCI. Richtlijn Waterpokken en gordelroos. Bilthoven: LCI, 2016.
  93. Tharpe N. Postpregnancy genital tract and wound infections. J Midwifery Womens Health 2008;53:236-46.
  94. Swab. Endometritis purperalis (2022). Ga naar bron
  95. French LM, Smaill FM. Antibiotic regimens for endometritis after delivery. Cochrane Database Syst Rev 2004:CD001067.
  96. Mulic-Lutvica A, Axelsson O. Postpartum ultrasound in women with postpartum endometritis, after cesarean section and after manual evacuation of the placenta. Acta Obstet Gynecol Scand 2007;86:210-7.
  97. Zupan-Kajcovski B, Broeshart JH, Faber WR. [Specific dermatoses of pregnancy]. Ned Tijdschr Geneeskd 2006;150:1549-56.
  98. Wood AM, Livingston EG, Hughes BL, Kuller JA. Intrahepatic cholestasis of pregnancy: a review of diagnosis and management. Obstet Gynecol Surv 2018;73:103-9.
  99. Inch S, Fisher C. Breastfeeding: early problems. Pract Midwife 2000;3:12-5.
  100. Betzold CM. An update on the recognition and management of lactational breast inflammation. J Midwifery Womens Health 2007;52:595-605.
  101. Mitchell KB, Johnson HM, Rodríguez JM, Eglash A, Scherzinger C, Berens P, Miller B, and the Academy of Breastfeeding Medicine. Academy of Breastfeeding Medicine Clinical Protocol #36: The Mastitis Spectrum, Revised 2022. Breastfeed Med 2022;17:360-376.
  102. Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L. AGREE II: Advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. J Clin Epidemiol 2010; 63: 1308-1311.
  103. Lacroix R, Eason E, Melzack R. Nausea and vomiting during pregnancy: a prospective study of its frequency, intensity, and patterns of change. Am J Obstet Gynecol 2000;182:931-7.
  104. Stanisiere J, Mousset PY, Lafay S. How safe is ginger rhizome for decreasing nausea and vomiting in women during early pregnancy? Foods 2018;7:1-29.
  105. Hu Y, Amoah AN, Zhang H, Fu R, Qiu Y, Cao Y, et al. Effect of ginger in the treatment of nausea and vomiting compared with vitamin B6 and placebo during pregnancy: a meta-analysis. J Matern Fetal Neonatal Med 2022;35:187-96.
  106. Anita N, Sartini, Alam G. Ginger candy (Zingiber officinale) reduces the frequency of vomiting of first-trimester pregnant women with emesis gravidarum. Enferm Clin 2020:536-8.
  107. Moghadam ZK, Najfabady MT, Abedi P, Haghighizadeh H. Investigating the effect of gingerpill on the treatment of nausea and vomiting of pregnancy (NVP) in pregnancy women. eIJPPR 2019;3:9-15.
  108. Matthews A, Haas DM, O'Mathúna DP, Dowswell T. Interventions for nausea and vomiting in early pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD007575.
  109. Picot C, Berard A, Grenet G, Ripoche E, Cucherat M, Cottin J. Risk of malformation after ondansetron in pregnancy: An updated systematic review and meta-analysis. Birth Defects Res 2020;112:996-1013.
  110. Robson S, McParlin C, Mossop H, Lie M, Fernandez-Garcia C, Howel D, et al. Ondansetron and metoclopramide as second-line antiemetics in women with nausea and vomiting in pregnancy: the EMPOWER pilot factorial RCT. Health Technol Assess 2021;25:1-116.
  111. Mohammadbeigi R, Shahgeibi S, Soufizadeh N, Rezaiie M, Farhadifar F. Comparing the effects of ginger and metoclopramide on the treatment of pregnancy nausea. Pak J Biol Sci 2011;14:817-20.
  112. Koot MH, Boelig RC, Van't Hooft J, Limpens J, Roseboom TJ, Painter RC, et al. Variation in hyperemesis gravidarum definition and outcome reporting in randomised clinical trials: a systematic review. BJOG 2018;125:1514-21.
  113. Koot MH, Grooten IJ, Post J, Bais JMJ, Ris-Stalpers C, Naaktgeboren CA, et al. Ketonuria is not associated with hyperemesis gravidarum disease severity. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2020;254:315-20.
  114. Niemeijer MN, Grooten IJ, Vos N, Bais JM, Van der Post JA, Mol BW, et al. Diagnostic markers for hyperemesis gravidarum: a systematic review and metaanalysis. Am J Obstet Gynecol 2014;211:150.e1-15.
  115. Grooten IJ, Roseboom TJ, Painter RC. Barriers and Challenges in Hyperemesis Gravidarum Research. Nutr Metab Insights 2015;8:33-9.
  116. Lacasse A, Rey E, Ferreira E, Morin C, Bérard A. Nausea and vomiting of pregnancy: what about quality of life? BJOG 2008;115:1484-93.
  117. Christodoulou-Smith J, Gold JI, Romero R, Goodwin TM, Macgibbon KW, Mullin PM, et al. Posttraumatic stress symptoms following pregnancy complicated by hyperemesis gravidarum. J Matern Fetal Neonatal Med 2011;24:1307-11.
  118. Fejzo MS, Macgibbon KW, Romero R, Goodwin TM, Mullin PM. Recurrence risk of hyperemesis gravidarum. J Midwifery Womens Health 2011;56:132-6.
  119. Vikanes A, Skjaerven R, Grjibovski AM, Gunnes N, Vangen S, Magnus P. Recurrence of hyperemesis gravidarumacross generations: population based cohort study. BMJ 2010;340:c2050:1-5.
  120. Abdool Z, Thakar R, Sultan AH. Postpartum female sexual function. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2009;145:133-7.
  121. NIV. Richtlijn antitrombotisch beleid (2015). Ga naar bron
  122. Phupong V, Hanprasertpong T. Interventions for heartburn in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2015:CD011379.
  123. WHO. Global strategy on infant and young child feeding. Report by the secretariat (2002). Ga naar bron
  124. Kramer MS, Kakuma R. Optimal duration of exclusive breastfeeding. Cochrane Database Syst Rev 2012:CD003517.
  125. NCJ. Voeding en eetgedrag (2017). Ga naar bron
  126. Duijts L, Ramadhani MK, Moll HA. Breastfeeding protects against infectious diseases during infancy in industrialized countries. A systematic review. Matern Child Nutr 2009;5:199-210.
  127. Victora CG, Bahl R, Barros AJ, França GV, Horton S, Krasevec J, et al. Breastfeeding in the 21st century: epidemiology, mechanisms, and lifelong effect. Lancet 2016;387:475-90.
  128. Linde K, Lehnig F, Nagl M, Kersting A. The association between breastfeeding and attachment: A systematic review. Midwifery 2020;81:102592.
  129. Chowdhury R, Sinha B, Sankar MJ, Taneja S, Bhandari N, Rollins N, et al. Breastfeeding and maternal health outcomes: a systematic review and meta-analysis. Acta Paediatr 2015;104:96-113.
  130. Nguyen B, Jin K, Ding D. Breastfeeding and maternal cardiovascular risk factors and outcomes: a systematic review. PLoS One 2017;12:e0187923.
  131. NCJ. Peiling melkvoeding (2018). Ga naar bron
  132. Voedingscentrum. Borstvoeding in coronatijd (2021). Ga naar bron
  133. Kerkhoff Z, Martijn R, Van der Horst M. Een verkennend onderzoek naar de relatie tussen borstvoedingsduur en tevredenheid. Afstudeerscriptie Verloskunde Academie Amsterdam. Amsterdam: Leiden: Verloskunde Academie: TNO Kwaliteit van Leven:2008.
  134. Foong SC, Tan ML, Foong WC, Marasco LA, Ho JJ, Ong JH. Oral galactagogues (natural therapies or drugs) for increasing breast milk production in mothers of non-hospitalised term infants. Cochrane Database Syst Rev 2020:CD011505.
  135. Bazzano AN, Hofer R, Thibeau S, Gillispie V, Jacobs M, Theall KP. A review of herbal and pharmaceutical galactagogues for breast-feeding. Ochsner J 2016;16:511-24.
  136. Taylor A, Logan G, Twells L, Newhook LA. Human milk expression after domperidone treatment in postpartum women: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Hum Lact 2019;35:501-9.
  137. Dilokthornsakul W, Rinta A, Dhippayom T, Dilokthornsakul P. Efficacy and safety of ginger regarding human milk volume and related clinical outcomes: a systematic review of randomized controlled trials. Complement Med Res 2022;29:67-73.
  138. Hussain NHN, Noor NM, Ismail SB, Zainuddin NA, Sulaiman Z. Metoclopramide for milk production in lactating women: a systematic review and meta-analysis. Korean J Fam Med 2021;42:453-63.
  139. Khorana M, Wongsin P, Torbunsupachai R, Kanjanapattanakul W. Effect of domperidone on breast milk production in mothers of sick neonates: a randomized, double-blinded, placebo-controlled trial. Breastfeed Med 2021;16:245-50.
  140. Shen Q, Khan KS, Du MC, Du WW, Ouyang YQ. Efficacy and safety of domperidone and metoclopramide in breastfeeding: a systematic review and meta-analysis. Breastfeed Med 2021;16:516-29.
  141. Borstvoedingorganisatie La Leche League. Borstvoeding. Handleiding voor de zorgverlener. Utrecht: Veltman Uitgevers BV, 2019.
  142. Renfrew MJ, Lang S, Woolridge M. Oxytocin for promoting successful lactation. Cochrane Database Syst Rev 2000:CD000156.
  143. Fewtrell MS, Loh KL, Blake A, Ridout DA, Hawdon J. Randomised, double blind trial of oxytocin nasal spray in mothers expressing breast milk for preterm infants. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2006;91:F169-74.
  144. Power RF, Murphy JF. Tongue-tie and frenotomy in infants with breastfeeding difficulties: achieving a balance. Arch Dis Child 2015;100:489-94.
  145. Goudswaard A, In 't Veld C, Kramer W. Handboek verrichtingen in de huisartsenpraktijk. Houten, Utrecht: Prelum Uitgevers, 2018.
  146. O'Shea JE, Foster JP, O'Donnell CP, Breathnach D, Jacobs SE, Todd DA, et al. Frenotomy for tongue-tie in newborn infants. Cochrane Database Syst Rev 2017:CD011065.
  147. Gezondheidsraad. Persbericht. Vitamine K bij zuigelingen (2017). Ga naar bron
  148. RIVM. Welzijn en Sport Implementatieplan vitamine K-profylaxe voor zuigelingen (2021b). Ga naar bron
  149. Van Bezooijen BP, Van der Horst HJ, Sleeboom C. The wet umbilicus: maybe not an umbilical granuloma?. Ned Tijdschr Geneeskd 2002;146:1345-8.
  150. NVDV. Richtlijn infantiele hemangiomen (2021). Ga naar bron
  151. Wolke D, Bilgin A, Samara M. Systematic review and meta-analysis: fussing and crying durations and prevalence of colic in infants. J Pediatr 2017;185:55-61.e4.
  152. Wake M, Morton-Allen E, Poulakis Z, Hiscock H, Gallagher S, Oberklaid F. Prevalence, stability, and outcomes of cry-fuss and sleep problems in the first 2 years of life: prospective community-based study. Pediatrics 2006;117:836-42.
  153. Nooitgedagt JE, Zwart P, Brand PL. Causes, treatment and clinical outcome in infants admitted because of excessive crying to the paediatric department of the Isala clinics, Zwolle, the Netherlands, 1997/'03. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:472-7.
  154. Douglas P, Hill P. Managing infants who cry excessively in the first few months of life. BMJ 2011;343:d7772.
  155. Schaap AHP. Chlamydia trachomatis infectie bij zwangeren en neonaten. SOA Bull 1992;6:16-7.
  156. NCJ. Richtlijn Borstvoeding (2015). Ga naar bron
  157. Singendonk M, Goudswaard E, Langendam M, van Wijk M, van Etten-Jamaludin F, Benninga M, et al. Prevalence of gastroesophageal reflux disease symptoms in infants and children: a systematic review. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2019;68:811-7.
  158. Hussain S, Kierkus J, Hu P, Hoffman D, Lekich R, Sloan S, et al. Safety and efficacy of delayed release rabeprazole in 1- to 11-month-old infants with symptomatic GERD. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014;58:226-36.
  159. Gieruszczak-Białek D, Konarska Z, Skórka A, Vandenplas Y, Szajewska H. No effect of proton pump inhibitors on crying and irritability in infants: systematic review of randomized controlled trials. J Pediatr 2015;166:767-70.e3.
NHG-werkgroep
Damen K, Haga P, Meijer S, Mertens VC, Repelaer N, Schep A, Stevens N, Van Asselt KM, Wittenberg J.
11 gerelateerde lacunesGerelateerd onderzoek
E-mail