NHG-Standaard
M98
2.0
februari 2024
februari 2024
N. Zenuwstelsel
Richtlijnen diagnostiek
Naar Volledige tekst ›Anamnese
Naar Volledige tekst ›Lichamelijk onderzoek
Naar Volledige tekst ›Evaluatie
Naar Volledige tekst ›Symptomen die wijzen op een hypokinetisch-rigide syndroom
Naar Volledige tekst ›Symptomen die de diagnose ‘ziekte van Parkinson’ ondersteunen
Naar Volledige tekst ›Differentiaaldiagnose
Naar Volledige tekst ›Hypokinetisch-rigide syndroom
Naar Volledige tekst ›Tremor
Naar Volledige tekst ›Richtlijnen beleid bij ziekte van Parkinson
Naar Volledige tekst ›Algemeen
Naar Volledige tekst ›Rol van de huisarts
Naar Volledige tekst ›Voorlichting en advies
Naar Volledige tekst ›Medicamenteuze behandeling
Naar Volledige tekst ›Niet-motorische symptomen en aandoeningen
Naar Volledige tekst ›Terminale fase
Naar Volledige tekst ›Consultatie en verwijzing
Naar Volledige tekst ›Inleiding
Naar Samenvatting ›Scope
Naar Samenvatting ›Buiten de scope
Naar Samenvatting ›Samenwerking en afstemming
Naar Samenvatting ›Achtergronden
Naar Samenvatting ›Begrippen
Naar Samenvatting ›Epidemiologie
Naar Samenvatting ›Etiologie en pathofysiologie
Naar Samenvatting ›Klinisch beeld
Naar Samenvatting ›Prodromale symptomen
Naar Samenvatting ›Motorische symptomen
Naar Samenvatting ›Niet-motorische symptomen
Naar Samenvatting ›Diagnose
Naar Samenvatting ›Beloop
Naar Samenvatting ›Complicaties
Naar Samenvatting ›Spoedeisende complicaties
Naar Samenvatting ›Richtlijnen diagnostiek
Naar Samenvatting ›Anamnese
Naar Samenvatting ›Lichamelijk onderzoek
Naar Samenvatting ›Aanvullend onderzoek
Naar Samenvatting ›Evaluatie
Naar Samenvatting ›Richtlijnen beleid bij vermoeden van hypokinetisch-rigide syndroom
Naar Samenvatting ›Voorlichting en advies bij hypokinetisch-rigide syndroom
Naar Samenvatting ›Consultatie en verwijzing bij hypokinetisch-rigide syndroom
Naar Samenvatting ›Richtlijnen beleid bij ziekte van Parkinson
Naar Samenvatting ›Algemeen
Naar Samenvatting ›Rol van de huisarts
Naar Samenvatting ›Voorlichting en advies
Naar Samenvatting ›Bewegen
Naar Samenvatting ›Gewichtsverlies
Naar Samenvatting ›Valrisico
Naar Samenvatting ›Psychosociale problematiek
Naar Samenvatting ›Maatschappelijk functioneren
Naar Samenvatting ›Mantelzorg
Naar Samenvatting ›Proactieve zorgplanning
Naar Samenvatting ›Thuisarts
Naar Samenvatting ›Niet-medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Medicamenteuze behandeling
Naar Samenvatting ›Geavanceerde behandeling
Naar Samenvatting ›Aandachtspunten voor de huisarts
Naar Samenvatting ›Niet-motorische symptomen en aandoeningen
Naar Samenvatting ›Apathie
Naar Samenvatting ›Depressie
Naar Samenvatting ›Dementie
Naar Samenvatting ›Angst
Naar Samenvatting ›Hallucinaties en wanen
Naar Samenvatting ›Impulscontrolestoornissen
Naar Samenvatting ›Dopaminedysregulatiesyndroom (DDS)
Naar Samenvatting ›Slaapstoornissen
Naar Samenvatting ›Pijn
Naar Samenvatting ›Vermoeidheid
Naar Samenvatting ›Autonome stoornissen
Naar Samenvatting ›Terminale fase
Naar Samenvatting ›Consultatie en verwijzing
Naar Samenvatting ›Organisatie van zorg
Naar Samenvatting ›Referenties
- O'Sullivan SS, Evans AH, Lees AJ. Dopamine dysregulation syndrome: an overview of its epidemiology, mechanisms and management. CNS Drugs 2009;23:157-70.
- NVN. Ziekte van Parkinson (2020), geraadpleegd november 2023. Ga naar bron: NVN. Ziekte van Parkinson (2020), geraadpleegd november 2023.
- Nelis EA, Berendse HW, Van den Heuvel OA. Hyperseksualiteit en andere impulscontrolestoornissen bij de ziekte van Parkinson. Ned Tijdschr Geneeskd 2016;160.
- Van der Velden RMJ, Broen MPG, Kuijf ML, Leentjens AFG. Stemmingsfluctuaties bij patiënten met de ziekte van Parkinson. Ned Tijdschr Geneeskd 2019;163.
- Van Hommerig J, Overbeek L. Cijfers over ziekten op jaarbasis - hoe gezond is Nederland? Utrecht: Nivel, 2023. http://www.nivel.nl/nl/nivel-zorgregistraties-eerste-lijn, geraadpleegd november 2023. Ga naar bron: Van Hommerig J, Overbeek L. Cijfers over ziekten op jaarbasis - hoe gezond is Nederland? Utrecht: Nivel, 2023. http://www.nivel.nl/nl/nivel-zorgregistraties-eerste-lijn, geraadpleegd november 2023.
- VZinfo.nl. Ziekte van Parkinson. Bilthoven: RIVM 2022. http://www.vzinfo.nl/levensverwachting/leeftijd-en-geslacht, geraadpleegd juli 2022. Ga naar bron: VZinfo.nl. Ziekte van Parkinson. Bilthoven: RIVM 2022. http://www.vzinfo.nl/levensverwachting/leeftijd-en-geslacht, geraadpleegd juli 2022.
- Post B, Van den Heuvel L, Van Prooije T, Van Ruissen X, Van de Warrenburg B, Nonnekes J. Young onset Parkinson's disease: a modern and tailored approach. J Parkinsons Dis 2020;10:S29-s36.
- Haaxma CA, Bloem BR, Borm GF, Oyen WJ, Leenders KL, Eshuis S, al. e. Gender differences in Parkinson's disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2007;78:819-24.
- Vlaanderen FP, De Man Y, Krijthe JH, Tanke MAC, Groenewoud AS, Jeurissen PPT, al. e. Sex-specific patient journeys in early Parkinson's disease in the Netherlands. Front Neurol 2019;10:794.
- Sauerbier A, Aris A, Lim EW, Bhattacharya K, Ray Chaudhuri K. Impact of ethnicity on the natural history of Parkinson disease. Med J Aust 2018;208:410-14.
- De Baat C, Van Stiphout MAE, Lobbezoo F, Van Dijk KD, Berendse HW. Ziekte van Parkinson: pathogenese, etiologie, symptomen, diagnostiek en beloop. Nederlands tijdschrift voor tandheelkunde 2018;125:509-15.
- Samii A, Nutt JG, Ransom BR. Parkinson's disease. Lancet 2004;363:1783-93.
- Poewe W, Seppi K, Tanner CM, Halliday GM, Brundin P, Volkmann J. Parkinson disease. Nat Rev Dis Primers 2017;3:17013.
- Ascherio A, Schwarzschild MA. The epidemiology of Parkinson's disease: risk factors and prevention. Lancet Neurol 2016;15:1257-72.
- Breckenridge CB, Berry C, Chang ET, Sielken RL, Jr., Mandel JS. Association between Parkinson's disease and cigarette smoking, rural living, well-water consumption, farming and pesticide use: systematic review and meta-analysis. PLoS One 2016;11:e0151841.
- Vaccari C, El Dib R, Gomaa H, Lopes LC, De Camargo JL. Paraquat and Parkinson's disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies. J Toxicol Environ Health B Crit Rev 2019;22:172-202.
- Schrag A, Horsfall L, Walters K, Noyce A, Petersen I. Prediagnostic presentations of Parkinson's disease in primary care: a case-control study. Lancet Neurol 2015;14:57-64.
- Plouvier AO, Hameleers RJ, Van den Heuvel EA, Bor HH, Olde Hartman TC, Bloem BR, al. e. Prodromal symptoms and early detection of Parkinson's disease in general practice: a nested case-control study. Fam Pract 2014;31:373-8.
- De Lau LM, Schipper CM, Hofman A, Koudstaal PJ, Breteler MM. Prognosis of Parkinson disease: risk of dementia and mortality: the Rotterdam study. Arch Neurol 2005;62:1265-9.
- Dommershuijsen LJ, Heshmatollah A, Darweesh SKL, Koudstaal PJ, Ikram MA, Ikram MK. Life expectancy of parkinsonism patients in the general population. Parkinsonism Relat Disord 2020;77:94-9.
- De Lau LM, Verbaan D, Marinus J, Van Hilten JJ. Survival in Parkinson's disease. Relation with motor and non-motor features. Parkinsonism Relat Disord 2014;20:613-6.
- Ghosh R, Liddle BJ. Emergency presentations of Parkinson's disease: early recognition and treatment are crucial for optimum outcome. Postgrad Med J 2011;87:125-31.
- Simonet C, Tolosa E, Camara A, Valldeoriola F. Emergencies and critical issues in Parkinson's disease. Pract Neurol 2020;20:15-25.
- Van der Kolk NM, Huvenaars MMJ, Bethlehem C, Roelofs S, Post B. Adviezen voor optimale parkinsonzorg rondom ziekenhuisopnames en operaties. Tijdschr Neurol Neurochir 2018;119:198-205.
- Van de Warrenburg BPC, Snijders AH, Munneke M, Bloem BR. Loopstoornissen door neurologische aandoeningen. Ned Tijdschr Geneeskd 2007;151:395-400.
- Kuks JBM, Snoek JW. Klinische neurologie. 16e druk ed. Houten: Bohn, Stafleu en Van Loghum, 2007.
- Visser M, Marinus J, Bloem BR, Kisjes H, Van den Berg BM, Van Hilten JJ. Clinical tests for the evaluation of postural instability in patients with parkinson's disease. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:1669-74.
- Ernst M, Folkerts AK, Gollan R, Lieker E, Caro-Valenzuela J, Adams A, al. e. Physical exercise for people with Parkinson's disease: a systematic review and network meta-analysis. Cochrane Database Syst Rev 2023;1:CD013856.
- Aronson JK. Meyler's side effects of drugs: the international encyclopedia of adverse drug reactions and interactions. 15 ed. Amsterdam: Elsevier, 2006.