NHG-Behandelrichtlijn

Seborroïsch eczeem

Auteur:
H. Folmer

Achtergronden

Naar Samenvatting ›
  • Seborroïsch eczeem is een chronisch-recidiverende aandoening met roodgelige, schilferende, meestal scherp begrensde erupties, vooral op plaatsen waar veel talgklieren aanwezig zijn zoals het behaarde hoofd, het gezicht (vooral de nasolabiale plooi) en het sternum. 1 2
  • Bij de mildste vorm van seborroïsch eczeem ('hoofdroos') is bij volwassenen vaak sprake van droge of vettige, diffuse schilfering van de huid, met in wisselende mate jeuk.
  • Bij jonge kinderen spreekt men ook wel van 'berg'. Deze afwijking treedt in de eerste levensmaanden op en verdwijnt meestal vóór de leeftijd van 6 tot 12 maanden. 1
  • De prevalentie van seborrhoïsch eczeem in de bevolking wordt geacht op ca. 3%. De incidentie bij personen met AIDS is hoog: ca. 85%. 1
  • De naam 'seborrhoe' betekent eigenlijk vermeerderde talgsecretie, maar in hoeverre dit een pathogene rol speelt bij seborroïsch eczeem is niet duidelijk.
  • De etiologie is onbekend; waarschijnlijk speelt de schimmel Pityrosporum ovale (ook wel Malassezia ovalis genoemd en bekend als veroorzaker van pityriasis versicolor) een rol. Daarnaast kunnen verschillende factoren (een zekere predispositie, stress, koude, droge lucht, voeding) invloed hebben op het beloop van de aandoening.
  • Na behandeling treden vaak recidieven op. 2
  • Voor hoofdroos is medicamenteuze therapie niet altijd noodzakelijk; het is vaak een cosmetisch probleem.

Beleid

Naar Samenvatting ›

Niet-medicamenteuze adviezen

Naar Samenvatting ›
  • vermijden van bekende uitlokkende factoren
  • regelmatig wassen met een indifferente shampoo of zeep 2

Medicamenteuze behandeling

Naar Samenvatting ›

De indicaties voor farmacotherapie zijn:

  • seborroïsch eczeem op gezicht of romp
  • hoofdroos
  • 'berg'

Farmacotherapeutische mogelijkheden

Naar Samenvatting ›
  • corticosteroïd lokaal
  • imidazolen
  • seleensulfide

Methodologisch goed onderzoek over farmacotherapie bij seborrhoïsch eczeem is schaars. Ook kwalitatief goed vergelijkend onderzoek tussen de diverse medicamenteuze behandelingen is niet gevonden.

koolteerpreparaten
Naar Samenvatting ›

Hoewel koolteerpreparaten werkzaam gebleken zijn, zowel bij hoofdroos als bij seborrhoïsch eczeem, worden ze op deze indicatie echter nauwelijks meer voorgeschreven. Vanwege mogelijk carcinogene effecten moeten teerpreparaten als obsoleet worden beschouwd. 2

Corticosteroïd lokaal
Naar Samenvatting ›

Werkzaamheid: Dermaal toegepaste corticosteroïden zijn werkzaam gebleken bij seborrhoïsch eczeem. Dit houdt verband met de anti-inflammatoire activiteit. Na 2 weken blijken enkele klasse 2 corticosteroïden effectiever dan locaal ketoconazol, maar na 4 weken is er geen verschil meer vast te stellen. 2

Imidazolen (lokaal)
Naar Samenvatting ›
  • Werkzaamheid:
    • Van de imidazolen is met ketoconazol het meeste onderzoek gedaan. 1 Ketoconazol lijkt iets effectiever dan de andere imidazolen, hoewel er geen grote verschillen zijn aangetoond. Pityrosporum ovale wordt echter door ketoconazol beter onderdrukt dan door de andere imidazolen; ook blijkt ketoconazol nog enige weken na te werken. Ketoconazol 2% blijkt effectiever dan ketoconazol 1%. 2
    • Imidazolen geven minder vaak recidieven dan seleensulfide. In een dubbelblind onderzoek bleek de effectiviteit van 2% ketoconazol (82%) niet significant te verschillen met die van 1% hydrocortison (87%). 3
  • Bijwerkingen:
    • Bij lokaal gebruik van imidazolen kunnen irritatie van de huid (stekend, branderig gevoel), erytheem, jeuk en contactdermatitis optreden. 4
  • Aandachtspunten:
    • Contact met de ogen, genitalia en beschadigde huid vermijden.
Seleensulfide
Naar Samenvatting ›
  • Werking:
    • Seleensulfide heeft een direct antimicrobieel effect. Daarnaast lijkt het een cytostatisch effect te hebben op cellen van de epidermis en het follicullaire epitheel. De productie van keratinocyten neemt af en de schimmel wordt met de hoornlaag afgestoten. 4 Het middel wordt vrijwel niet door de huid geabsorbeerd.
  • Werkzaamheid: 
    • Met seleensulfide (2,5% in suspensie) zijn bij seborrhoische dermatitis van de hoofdhuid goede resultaten bereikt. 1 Goed onderzoek hierover is niet gevonden.
  • Bijwerkingen:
    • Seleensulfide ruikt onaangenaam en veroorzaakt vaak lokale irritatie van de huid (stekend, branderig gevoel). Haar en hoofdhuid kunnen sneller vet worden; bij frequente toepassing kan het haar uitvallen.
  • Aandachtspunten:
    • Flacon goed schudden voor het gebruik. Haren en hoofdhuid nat maken met warm water. Met 5-10 ml van de suspensie de hoofdhuid masseren en 3-5 minuten laten inwerken. Dan goed schoonspoelen met water. Behandelingsduur: 2 maal per week gedurende 2 weken, de volgende 2 weken eenmaal per week (zie ook het Farmacotherapeutisch Kompas). 1

Beleid

Naar Samenvatting ›

De behandeling van seborroïsch eczeem is afhankelijk van de lokalisatie en de ernst van de aandoening. Het lijkt dat effectieve bestrijding van Pityrosporum ovale tot een duidelijker en langer durend behandelingsresultaat leidt dan wanneer alleen de ontstekingsreacties worden onderdrukt.

  • Seborrhoïsch eczeem in het gelaat en op de romp:
    • ketoconazolcrème 2% is de eerste keus, eenmaal daags appliceren. *tekst ook veranderd*
    • Bij flinke roodheid en jeuk is toevoeging van een klasse 2-corticosteroïdcrème gedurende 2 tot 4 weken aan te bevelen.1 2
  • Hoofdroos is vaak een cosmetisch probleem en hoeft niet medicamenteus behandeld te worden. Als behandeling gewenst is, gaat de voorkeur uit naar imidazolderivaten (met name ketoconazol-shampoo, 2 keer per week toe te passen).
    • De aandoening blijkt na staken van de antimycotische therapie vaak te recidiveren.
    • In ernstige gevallen, vooral die met een ontstekingscomponent of hinderlijke jeuk, kan een zwakker werkende corticosteroïd-lotion (bijvoorbeeld hydrocortisonbutyraat) gedurende enkele weken 1 tot 2 maal daags worden toegevoegd om de aandoening onder controle te krijgen; daarna geleidelijk afbouwen.
    • Bij erupties op het behaarde hoofd (of op de romp) kan men behalve deze middelen ook seleensulfide (beschikbaar als suspensie) gebruiken.
  • Bij 'berg' kan dagelijks een milde babyshampoo worden gebruikt.
    • Berg met dikke plaques kan men ook behandelen door 's avonds een vette olie (bijvoorbeeld arachidis- of olijfolie) of 10% ureumzalf FNA te smeren om de plaques te weken en deze de volgende ochtend voorzichtig (bijvoorbeeld met een kaart) te verwijderen, eventueel met behulp van een detergerende shampoo.1 5
    • Mocht dat niet helpen dan kan 2% ketoconazol aan de shampoo worden toegevoegd.6
    • In hardnekkige gevallen kan tijdelijk een klasse 1-corticosteroïd in een lotion worden gebruikt, bij dikke laesies in een hydrogel.

Referenties

  1. Johnson BA, Nunley JR. Treatment of seborrheic dermatitis. Am Fam Physician 2000; 61: 2703-04.
  2. Arnold IA, Eekhof JAH, Knuistingh Neven A. Seborrhoïsch eczeem. Huisarts Wet 2003; 46: 456-8.
  3. Schroeff JG van der. Lokale antimycotica. Gebu 1995; 29: 69-72.
  4. Rezabek GH, Friedman AD. Superficial fungal infecions of the skin; Drugs 1992; 43(5): 674-82.
  5. Semmekrot BA. De behandeling van eczeem bij kinderen. Gebu 2000; 34: 77-83.
  6. Janniger CK, Schwarts RA. Seborrheic Dermatitis. Am Fam Physician 1995; 52: 149-55.
  7. Van Vloten WA, Degreef HJ, Stolz E, Vermeer BJ, Willemze R (red). Dermatologie en venereologie. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg, 2000.
  8. Fitzpatrick's Dermatology in general medicine, fifth edition. London: McGraw-Hill, Health Professions Division, 2001.