Obesitas

Prevalentie van overgewicht en obesitas bij kinderen

Overgewicht (inclusief obesitas) komt voor bij 13% van de kinderen van 4-17 jaar: 9% heeft overgewicht, 4% obesitas. Van de kinderen rond 2 jaar had 8% overgewicht of obesitas in 2021. 1
De landelijke Gezondheidsenquête laat zien dat kinderen die buiten Europa zijn geboren of van wie de ouder(s) buiten Europa zijn geboren vaker overgewicht (24% versus 15%) en obesitas (6% versus 4%) hebben dan kinderen die in Nederland zijn geboren en van wie beide ouders in Nederland zijn geboren. 2
In de totale groep van 4-17 jaar was tussen 1990 en 2023 geen stijgende of dalende trend in overgewicht of obesitas te zien. Dit geldt zowel voor jongens als voor meisjes. Voor de afzonderlijke leeftijdsgroepen is dat anders. Recente gegevens van de Gezondheidsenquête met zelfgerapporteerde metingen lieten zien dat het percentage kinderen van 4-12 jaar met obesitas was gedaald van 4,1% in 1981 naar 3,7% in 2023. In de groep 12-16 jaar was het percentage in die periode gestegen van 0,6 naar 3,8% en in de groep 16-20 jaar van 0,4 naar 5,2% (CBS | Gezondheidsenquête, geraadpleegd juni 2025).

Prevalentie van overgewicht en obesitas bij volwassenen

Begin jaren tachtig was het percentage volwassenen > 20 jaar met overgewicht 28% en obesitas in Nederland 5%, in 2023 had 50% van de volwassenen overgewicht of obesitas en was het percentage met obesitas 15%. Het percentage volwassenen met obesitas is dus verdrievoudigd ten opzichte van begin jaren tachtig (CBS | Gezondheidsenquête, geraadpleegd juni 2025).
Overgewicht komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen (54 versus 46%). Vrouwen hebben vaker obesitas dan mannen (16 versus 14%). 3  In 2050 zal naar verwachting 64% van de Nederlanders overgewicht hebben. 4  De verwachte toename van overgewicht zal bij volwassenen in alle leeftijdsgroepen voorkomen.
De prevalentie van overgewicht bij volwassenen neemt toe met de leeftijd: in de groep 18-34 jaar heeft 25-26% overgewicht, in de groep 35-49 jaar is dat 29-41% en in de groep 50-64 jaar 32-49%. Bij obesitas is dezelfde trend zichtbaar: 18-34 jaar 8-10%, 35-49 jaar 15-18% en 50-64 jaar 17-23%. In de groep ≥ 65 jaar neemt het percentage overgewicht en obesitas weer iets af. 3
Overgewicht en obesitas komen minder vaak voor bij hoogopgeleide mensen, mensen met een betaalde baan en mensen met hogere inkomens. Mensen met de laagste inkomens hebben juist minder vaak overgewicht dan de mensen die een iets hoger inkomen hebben (laag-middeninkomen). 3
Een Nederlands onderzoek (2010) in een steekproef van 4500 personen (30-70 jaar) uit de algemene bevolking wees uit dat 27% van de mannen een extreem vergrote buikomvang heeft (≥ 102 cm) en 39% van de vrouwen (≥ 88 cm). Het aantal mensen met een ernstig vergrote buikomvang neemt toe. Vooral bij vrouwen van 30-39 jaar was de toename opvallend: van 15% midden jaren negentig naar 26% in 2010. 5  Recentere cijfers zijn niet gevonden. De werkgroep verwacht dat het percentage mannen en vrouwen met een ernstig vergrote buikomvang verder is toegenomen sinds 2010.

Leefstijlfactoren

Leefstijl algemeen

Een ongezonde leefstijl met te veel en/of ongezond eten en te weinig beweging is een veelvoorkomende oorzaak van obesitas. Voor patiënten is het regelmatig een grote uitdaging om prioriteit te geven aan gezond leven, of missen voldoende gezondheidsvaardigheden en kennis om gezonde keuzes te maken. 6  Leefstijl hangt ook vaak weer samen met andere factoren, zoals sociaal-economische factoren. De obesogene samenleving is hierin ook een belangrijke bijdragende factor, waar de zorg (en dus de huisarts) geen invloed op heeft. Denk aan de invloed van de overheid (en bedrijven) op aanbod en prijzen in supermarkten.

Voeding

Voeding is een belangrijke factor in het ontstaan van obesitas: wanneer, met wie, waar, en wat we eten. Wat ongezonde voeding is, wordt in de literatuur op verschillende manieren gedefinieerd. Voorbeelden zijn gezoete dranken, bewerkt voedsel met toegevoegd zout en suiker, voedsel met veel verzadigd vet en/of transvet, fastfood, een dieet met weinig groente en fruit, vaak snacken en veel eten. 7
Ultrabewerkt voedsel wordt in de literatuur gedefinieerd als industrieel geproduceerd voedsel waaraan ≥ 5 kunstmatige stoffen zijn toegevoegd. 8  Een review van een serie meta-analyses liet zien dat ultrabewerkt voedsel geassocieerd is met een verhoogd risico op obesitas, maar ook met andere aandoeningen zoals diabetes mellitus type 2, slaapproblemen, depressie en angst, en met cardiovasculaire sterfte. 9
Een Amerikaans onderzoek waarin 20 proefpersonen met stabiel gewicht gedurende 2 weken werden gevolgd, liet zien dat de energie-inname bij een dieet met ultrabewerkt voedsel mogelijk groter is dan bij een dieet met een onbewerkt voedsel dat evenveel calorieën bevat. 10
De Gezondheidsenquête van het CBS liet in 2022 zien dat van de mensen met obesitas 46% aangeeft (heel) gezond te eten, versus 66% van de mensen met overgewicht en 75% van de mensen met een gezond gewicht. 11

Beweging

In 2023 sportte 56% van de Nederlandse bevolking van ≥ 4 jaar meer dan eenmaal per week. 12  Het percentage Nederlanders dat voldoet aan de Beweegrichtlijnen (zie Gezondheidsraad | Beweegrichtlijnen 2017) blijft laag (45%). Mensen die niet voldeden aan de Beweegrichtlijnen zijn in 2023 wel vaker wekelijks gaan sporten vergeleken met 2022 (41 versus 38%). Dit heeft echter niet geleid tot een hoger percentage dat aan de Beweegrichtlijnen voldoet.

Zitten

Een sedentaire leefstijl is een belangrijke bijdragende factor aan een verminderd metabolisme. 13  Het werk dat iemand doet, kan hier een grote invloed op hebben. Recent onderzoek van het RIVM laat zien dat het gemiddeld aantal uren dat zittend wordt doorgebracht, is toegenomen van gemiddeld 8,7 uur per dag in 2015 naar gemiddeld 9,1 uur per dag in 2021. 14

Stress

Zie Psychische factoren.

Slaap

Verstoring van de duur, het ritme of de kwaliteit van de slaap kan leiden tot gewichtstoename doordat het verlangen naar calorierijk voedsel toeneemt, door disbalans tussen de eetlusthormonen (stijging van ghreline en daling van leptine) of door hogere cortisolspiegels als gevolg van verhoogde activiteit van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras. 15 16 17 18 19 20
Een verstoord dag-nachtritme, zoals bij ploegenarbeid, wordt geassocieerd met een verminderd dagelijks energieverbruik en een verhoogde calorie-inname. 21 22
Obstructief slaapapneu heeft invloed op de slaap en komt tevens meer voor bij mensen met obesitas. 23

Sociaal-economische factoren

De sociaal-economische positie wordt bepaald door de opleiding, het inkomen en de positie op de arbeidsmarkt, en speelt een rol in het ontstaan van overgewicht en obesitas. 24 25  De sociaal-economische positie beïnvloedt factoren zoals gezondheidsvaardigheden, financiële middelen, chronische stress en werkloosheid, die bijdragen aan het risico op obesitas. Er zijn grote verschillen in gezondheid tussen mensen met een laag en een hoog inkomen.
Ook andere sociale en culturele invloeden spelen een rol in de leefstijl. Soms worden ongezonde keuzes bijvoorbeeld gestimuleerd door bepaalde eet- en drinkgewoontes die de norm zijn in een sociale groep of die voor saamhorigheid zorgen.
Voorbeelden van de verschillende componenten van de sociaal-economische positie zijn:

• sociaal: gezondheidsvaardigheden, netwerk, werkomstandigheden
• economisch: armoede, werkloosheid, financiële zekerheid
• fysiek: huisvesting, kunnen meedoen met sporten, voedselomgeving, veiligheid op straat en beweegvriendelijke wijk

Psychische factoren

Depressie

De prevalentie van depressie bij volwassenen met overgewicht of obesitas is naar schatting 20-50%. In kinderen en adolescenten met obesitas wordt een 17-71% verhoogd risico gezien op de ontwikkeling van depressie en angststoornis. 26  Obesitas en depressie hebben een bidirectionele associatie. 27 28 29 30

Eetbuistoornis

De prevalentie van de eetbuistoornis varieert in de literatuur van 1-57%, waarbij het veel uitmaakt welke diagnostische methode gebruikt wordt. De prevalentie lijkt toe te nemen bij hogere BMI en in klinische settings. 31 32 33 34 35 36 37  Verschillende onderzoeken vinden een associatie tussen overgewicht/obesitas en eetbuistoornissen, zowel bij kinderen als bij volwassenen. 29 38 39 40 De criteria voor eetbuistoornis zijn omschreven in de DSM 5, maar veel mensen met overgewicht of obesitas ervaren eet- en gewichtsproblemen die niet onder deze criteria vallen. Denk aan zich (te) veel bezighouden met gewicht en uiterlijk, een te laag of onrealistisch streefgewicht aanhouden, veelvuldig lijnen (in het verleden), eetbuien en/of een verstoord eetpatroon, of eten om emoties te reguleren, zie voor achtergrondinformatie MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023).

Chronische stress

Chronische stress lijkt via onder andere verhoging van het cortisol te leiden tot toegenomen eetlust en draagt bij aan abdominale obesitas. 20 41 42

Psychotrauma

Ernstige negatieve ervaringen (zoals vormen van mishandeling) kunnen het risico op obesitas op volwassen leeftijd verhogen. 43  Psychotrauma kan de behandeling van obesitas bemoeilijken en invloed hebben op de relatie met eten. 29  Ook een psychotrauma dat op volwassen leeftijd ontstaan is, kan bijdragen aan gewichtstoename. 28

Pesten

Een prospectief cohortonderzoek onder 8210 kinderen van 7,5 jaar in het Verenigd Koninkrijk liet zowel bij jongens met obesitas (1,54 keer vaker; 95%-BI 1,12 tot 2,13) als bij meisjes met obesitas (1,53 keer vaker; 95%-BI 1,09 tot 2,15) een verhoogd risico zien om later gepest te worden. 44  Een cross-sectioneel onderzoek onder 16.210 kinderen van 8-18 jaar in 11 Europese landen (waaronder Nederland) liet zien dat overgewicht en obesitas tot de factoren behoren waardoor kinderen vaker worden gepest, naast lage leeftijd, laag opleidingsniveau van ouders, aanwezigheid van mentale problemen en weinig netwerk. De odds ratio (OR) bij kinderen met overgewicht of obesitas om gepest te worden was 1,43 (95%-BI 1,24 tot 1,66) ten opzichte van kinderen zonder overgewicht of obesitas. 45

Medicamenteuze factoren

Verschillende medicamenten kunnen gewichtstoename als bijwerking hebben. De wijze waarop en de mate waarin deze medicamenten bijdragen aan gewichtstoename verschillen per middel. Zo kunnen sommige antidepressiva en antipsychotica de eetlust stimuleren en/of de stofwisseling vertragen. 46 47 48  Ook andere veelgebruikte middelen zoals bètablokkers kunnen met name in de eerste maanden van gebruik gewichtstoename geven. Het mechanisme hierachter is nog niet opgehelderd. 49
Er is veel bekend over gewichtstoename bij gebruik van corticosteroïden, ook bij lokaal gebruik. 50 51  Vooral langdurig gebruik van corticosteroïden is geassocieerd met gewichtstoename. Deze gewichtstoename ontstaat onder andere door een toename van abdominaal vet, afname van perifeer vetweefsel, verminderde activiteit van een enzym dat vetten afbreekt, stimulatie van de eetlust, vertraagde stofwisseling en vochtretentie. 52  Van de patiënten die langdurig corticosteroïden gebruiken, rapporteert 60-70% gewichtstoename. 53  Bij de behandeling van reumatoïde artritis bijvoorbeeld lijkt laaggedoseerd prednison geassocieerd te zijn met een gewichtstoename van 4-8%. 50  Een dosering ≥ 20 mg prednison per dag bij 80 patiënten (van wie 39% met arteriitis temporalis) resulteerde na 3 maanden bij 15% in een gewichtstoename van ≥ 3 kg; na 6 maanden was dit 34%. 54

Hormonale factoren

Hypothyreoïdie

De (bescheiden) gewichtstoename bij hypothyreoïdie lijkt voornamelijk te komen door een verlaagd rustmetabolisme en extra vochtretentie. 55 56  Obesitas wordt zelf ook vaak geassocieerd met een licht verhoogd thyroïdstimulerend hormoon (TSH). Het verhoogde TSH kan onder andere worden verklaard door perifere schildklierhormoonresistentie en door verhoogde spiegels van leptine, thyrotropine-releasing hormoon (TRH) en vervolgens TSH. 56 57  Gewichtsverlies keert dit proces om en zal veelal leiden tot een verbetering van schildklierwaarden. 58

Syndroom van Cushing

Het syndroom van Cushing omvat een grote groep symptomen die verband houden met langdurige hoge blootstelling aan glucocorticoïden. De meest voorkomende oorzaak is iatrogeen (corticosteroïdengebruik), een zeldzame endogene oorzaak is hypofyseadenoom (ziekte van Cushing). 20 51 59  Symptomen zijn het gemakkelijk ontstaan van blauwe plekken, een rond en opgeblazen gezicht met rode blosjes, proximale myopathie en paarse striae. 59

Polycysteusovariumsyndroom (PCOS)

PCOS kan zowel oorzaak als gevolg zijn van obesitas. Bij PCOS is er sprake van polycysteuze eierstokken met daarbij hyperandrogenisme (met bijvoorbeeld acne en/of overbeharing), onregelmatige of afwezige menstruatie. 60  Voor achtergrondinformatie, zie de MDR PCOS (NVOG 2023).

Zwangerschap

Te veel gewichtstoename tijdens de zwangerschap en gewichtsbehoud postpartum verhoogt het langetermijnrisico op obesitas. 61  De gemiddelde gewichtsverandering tussen het gewicht vóór de conceptie en het eerste jaar post partum wordt gedefinieerd als postpartum gewichtsbehoud. Dit gewichtsbehoud is vaak gering (0,5-1,5 kg), maar bij 13-20% van de vrouwen is sprake van ≥ 5 kg postpartum gewichtsbehoud. 62

Menopauze

Menopauze wordt vaak genoemd als bijdragende factor voor gewichtstoename bij vrouwen. Hoewel experimenteel onderzoek suggereert dat een verlaagde oestrogeenproductie geassocieerd is met stapeling van abdominaal vet, suggereert epidemiologisch onderzoek dat gewichtstoename rond de menopauze met name te wijten is aan de leeftijd van de vrouw (een gestage gewichtstoename van gemiddeld 0,5 kg per jaar) en niet aan de menopauze zelf. 63

Overige hormonale oorzaken

Andere hormonale oorzaken kunnen zijn: hypofyseaandoening, operatie of bestraling in het hypofysaire gebied, ernstig hoofdtrauma of andere hypofysehormoondeficiënties. Voor achtergrondinformatie, zie module 2.1 van MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023).

Hypothalame factoren

Hypothalame obesitas kan optreden door een tumor of door schade aan de hypothalame regio (operatie, ontsteking, vasculaire schade, hoofdtrauma of radiotherapie). 64

Genetische factoren

Hoewel leefstijl en andere omgevingsfactoren vaak een grote rol spelen, laten tweelingonderzoeken zien dat 40-70% van het lichaamsgewicht genetisch bepaald is. 65  Aanleg is dus een belangrijke bijdragende factor bij het ontwikkelen van obesitas, maar deze polygenetische factoren zijn nog niet volledig opgehelderd en kunnen vooralsnog slechts 6% van de variatie in BMI verklaren. 66  Het bekendste en sterkst met polygenetische obesitas geassocieerde gen is het FTO-gen (Fat Mass and Obesity-Associated). 67 68 69  Er zijn steeds meer aanwijzingen dat epigenetische factoren (zoals leefomstandigheden) bijdragen aan de toename van obesitas over de generaties. 70
Naast polygenetische en epigenetische obesitas komen ook monogenetische en syndromale vormen van obesitas voor. In een Nederlands onderzoek bij volwassenen en kinderen die zich presenteerden met obesitas in een gespecialiseerd obesitascentrum had 3,9% een aangetoonde pathogene mutatie in een obesitasgen. Bij nog eens 5,4% werd een mogelijk pathogene genetische mutatie vastgesteld. 71  Hoewel monogenetische en syndromale obesitas relatief zeldzaam zijn, is het belangrijk deze vormen te herkennen om het verdere beleid te kunnen bepalen]. 72

Monogenetische obesitas

Bij een klein percentage van de patiënten kan obesitas worden verklaard door mutaties in 1 specifiek gen (monogenetisch). Relatief veelvoorkomende voorbeelden zijn een mutatie in het melanocortine-4-receptorgen (MC4R) 73  of in het leptinereceptorgen (LEPR). De klinische symptomen van monogenetische obesitas kunnen verschillen, afhankelijk van het gemuteerde gen. Vaak is er een combinatie van de volgende signalen 72 74 :

• obesitas ontstaan op de jonge kinderleeftijd
• hyperfagie (extreme honger en ernstig verstoord verzadigingsgevoel)
• opvallend gewichtsverschil tussen de patiënt en de andere gezinsleden
• familielid met extreme obesitas op de jonge kinderleeftijd

Syndromale obesitas

Bij syndromale obesitas komen de hierboven genoemde kenmerken van monogenetische obesitas voor, en daarnaast andere kenmerken zoals:

• verstandelijke beperking
• gedragsproblemen
• autisme
• aangeboren en dysmorfe afwijkingen

Voorbeelden van syndromale obesitas zijn het 16p11.2-deletiesyndroom, het prader-willisyndroom, het bardet-biedlsyndroom en het alströmsyndroom. Vaak beginnen deze vormen van obesitas ook op jonge leeftijd, maar soms ontstaat obesitas pas op de jonge puberleeftijd. 72  Zie ook Prader-Willi syndroom huisartsenbrochure.

Tegenregulatiemechanismen en jojo-effect

Tijdens het lijnen treden zowel in de initiële fase van gewichtsverlies als in de periode daarna, de ‘onderhoudsfase’, veranderingen op in het lichaam die er uiteindelijk toe bijdragen dat het gewicht opnieuw toeneemt. De onderliggende mechanismen zijn divers: veranderingen in afweercellen in het vetweefsel, veranderingen in hormonale en neuronale factoren die honger, verzadiging en beloning beïnvloeden, veranderingen in het rustmetabolisme, adaptieve thermogenese en veranderingen in het lipidenmetabolisme. 75  Het rustmetabolisme bijvoorbeeld wordt trager bij mensen die afvallen, en dit lijkt bij mensen met obesitas nog sterker het geval te zijn dan bij mensen zonder obesitas. 76  Bepaalde hormonen, zoals ghreline, peptide YY (PYY), glucagonachtig peptide-1 (GLP-1) en leptine, die normaliter zorgen voor een goede communicatie tussen de spijsverteringsorganen, het vetweefsel en de hersenen, worden verstoord bij obesitas.
Bij lijnen kan de vertraging van het rustmetabolisme, en de toename van het hongergevoel en de eetlust, ertoe leiden dat er op termijn juist gewichtstoename optreedt. Dit verschijnsel, ook wel bekend als het jojo-effect, kwam duidelijk naar voren in de Biggest Loser-onderzoeken. 77  Daar vielen mensen met obesitas gemiddeld 58 kg af in 30 weken, waarbij hun rustmetabolisme daalde met gemiddeld 610 kcal. Na 6 jaar waren de deelnemers gemiddeld 41 kg aangekomen en was hun rustmetabolisme nog steeds 500 kcal per dag lager dan voordat ze afvielen. Degenen die het lagere gewicht wél wisten te behouden, bewogen fors boven de beweegnorm (per dag 80 minuten matig intensief of 35 minuten zeer intensief).
Gewichtstoename na het stoppen met een langdurig zeer laagcalorisch dieet is mogelijk geassocieerd met een disbalans tussen hongerhormonen (zoals ghreline) en verzadigingshormonen (zoals leptine en peptide YY). Uit onderzoek bleek dat deze balans een jaar na het beëindigen van een zeer laagcalorisch dieet nog steeds verstoord was. 78 79  Ook dit draagt bij aan het jojo-effect.

Obesitas bij kinderen als voorspeller voor later

Meerdere onderzoeken laten zien dat overgewicht of obesitas op de kinderleeftijd een belangrijke voorspeller is voor overgewicht of obesitas op latere leeftijd. 80  De helft van de kinderen met obesitas heeft ook op volwassen leeftijd obesitas. Het risico op overgewicht of obesitas op volwassen leeftijd neemt toe naarmate het kind langer obesitas heeft en indien beide ouders overgewicht of obesitas hebben. 81 82 83

Comorbiditeit bij kinderen

Zie detail Gewichtsgerelateerde comorbiditeit.

Kwaliteit van leven bij kinderen

Kinderen met obesitas ervaren een verminderde kwaliteit van leven. In een cross-sectioneel onderzoek onder 106 Amerikaanse kinderen met obesitas was de kwaliteit van leven vergelijkbaar met die van kinderen met kanker. 84

Levensverwachting bij kinderen

Een Zweeds prospectief cohortonderzoek onder 41.359 kinderen laat zien dat mensen die als kind obesitas hadden een hoger risico hebben om in de leeftijd 18-40 jaar (early adulthood) te overlijden (mortaliteit door alle oorzaken 0,55 vs. 0,19%). De ernst van de obesitas was een risicofactor voor prematuur overlijden. 85
Een systematische review (SR) includeerde onderzoeken naar obesitas op jonge leeftijd (waaronder een prospectief cohortonderzoek onder 2,4 miljoen Israëlische adolescenten van 17 jaar) waarin hazard ratio’s (HR) werden gevonden van 1,2 (95%-BI 1,2 tot 1,3) tot 5,4 (95%-BI 4,6 tot 6,3) voor mortaliteit door cardiovasculaire oorzaak. De HR voor mortaliteit door kanker varieerde van 1,3 (95%-BI 1,2 tot 1,5) tot 1,9 (95%-BI 1,6 tot 2,3). 86 87

Comorbiditeit

Zie detail Gewichtsgerelateerde comorbiditeit.

Kwaliteit van leven

Volwassenen met obesitas ervaren een verminderde kwaliteit van leven. Een SR (2022) met 8 onderzoeken over gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven en obesitas fenotype laat een nog sterker verband zien tussen verminderde kwaliteit van leven en obesitas als er ook metabole afwijkingen zoals hoge bloeddruk bijkomen. 88 89
Patiënten met obesitas zijn minder tevreden met hun lichamelijke en psychische gezondheid dan mensen met een gezond gewicht: mensen met een gezond gewicht scoren 7,5 respectievelijk 7,6 op een schaal van 1-10 (10 = volledig tevreden) , mensen met overgewicht scoren 7,1 respectievelijk 7,6, mensen met obesitas scoren 6,4 respectievelijk 7,4.90

Arbeidsongeschiktheid en werkverzuim

Mensen met obesitas verzuimen vaker van werk en hebben een verhoogde kans op vroege arbeidsongeschiktheid. 91 92 93
Een Braziliaans prospectief onderzoek onder 169 volwassenen liet zien dat BMI en buikomvang bij mannen respectievelijk voor circa 60% en 30% bijdroegen aan vervroegde uittreding wegens arbeidsongeschiktheid (p = 0,001) en bij vrouwen voor 19% en 8% (p < 0,05). 94
Een Portugees prospectief onderzoek onder 4338 werkenden liet zien dat mensen met obesitas 66% meer dagen afwezig waren op werk dan mensen zonder obesitas (incidence rate ratio (IRR) 1,66; 95%-BI 1,13 tot 2,44, p = 0,009). 91

Levensverwachting

De relatie tussen BMI en mortaliteit is aangetoond in meerdere grootschalige onderzoeken, onafhankelijk van geslacht en etniciteit. Vaak werd in deze onderzoeken niet gecorrigeerd voor sociaal-economische status.

• Di Angelantonio 2016. Een meta-analyse van 239 onderzoeken met > 10 miljoen mensen in 4 continenten liet zien dat overgewicht en obesitas geassocieerd zijn met mortaliteit (alle oorzaken). Er werd niet gecorrigeerd voor etniciteit of sociaal-economische positie. Wel is geprobeerd het effect van roken en slechte gezondheid te reduceren door alleen mensen te includeren die nooit gerookt hadden en ≥ 5 jaar zonder ziekte waren. 95
• Whitlock 2009. Een meta-analyse van 57 prospectieve cohorten, inclusief bijna 1 miljoen mensen uit West-Europa en Noord-Amerika, liet zien dat bij een BMI > 25 elke toename van 5 BMI-punten geassocieerd is met een 30% hoger risico op mortaliteit (alle oorzaken), gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en roken. 96
• Berrington de Gonzalez 2011. Een groot gepoold onderzoek met in totaal 1,46 miljoen deelnemers liet een associatie zien van overgewicht en obesitas met verhoogde mortaliteit na correctie voor onder andere leeftijd en opleiding. De laagste mortaliteit was onder mensen met een BMI van 20-24,9. 97
• Peeters 2003. Een analyse van de longitudinale Framingham Heart Study (n = 3457; follow-up 40 jaar) liet zien dat obesitas geassocieerd is met 7 jaar verlies aan levensverwachting bij vrouwen en 6 jaar bij mannen, ten opzichte van deelnemers met een normaal gewicht (niet gecorrigeerd voor confounders, wel gestratificeerd voor roken). 98  De doodsoorzaken waren vooral cardiovasculair. 96
• Xu 2018. Een andere analyse van de Framingham Heart Study (n = 6197; gewichtsdata over 24 jaar) liet een associatie zien tussen de maximale BMI en mortaliteit, met toenemende risico’s bij BMI 30-35 (HR 1,27; 95 BI 1,14 tot 1,41) en BMI 35-40 (HR 1,93; 95% BI 1,68 tot 2,20), gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en roken. Bij een maximale BMI van 25-30 werd geen significante associatie waargenomen. 99
• Bhaskaran 2018. Ook een cohortonderzoek onder 3,6 miljoen Britten laat een tot 4,2 jaar verminderde levensverwachting zien bij mensen met obesitas, gecorrigeerd voor leeftijd, roken en diabetes. 100

Comorbiditeit bij kinderen

Bijna alle organen kunnen aangedaan zijn door obesitas. Kinderen met obesitas hebben vaker dyslipidemie, verhoogde bloeddruk en atherosclerose. 101 102 103  Obesitas verhoogt ook het risico op insulineresistentie, diabetes mellitus type 2, astma, klachten van het bewegingsapparaat, kanker op (middel)lange termijn en psychische klachten zoals depressie en eetstoornissen. 101 102 103 104 105 106  Tevens geeft obesitas op de kinderleeftijd een hoger risico op hart- en vaatziekten in de volwassenheid, ook als de persoon dan inmiddels geen overgewicht meer heeft. 101 102

Comorbiditeit bij volwassenen

Obesitas bij volwassenen verhoogt het risico op comorbiditeit. Voor een overzicht en onderbouwing, zie MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023) en Volksgezondheid en Zorg.| Overgewicht: gevolgen (geraadpleegd juni 2025).

Toestemming

Veel artsen ervaren een drempel om gewicht bespreekbaar te maken, bijvoorbeeld door gebrek aan tijd, uit angst de arts-patiëntrelatie te verstoren of omdat het een gevoelig onderwerp kan zijn dat emoties teweegbrengt bij de patiënt. 107  Een eerste stap is daarom toestemming vragen om het onderwerp met de patiënt te bespreken.

Stigma

Mensen met obesitas ervaren vaak sociaal stigma en discriminatie op de werkplek, in het onderwijs en in de gezondheidszorg. Dit stigma kan leiden negatieve gevolgen zoals een laag zelfbeeld, sociale isolatie, stress, depressieve klachten, middelengebruik en extra gewichtstoename. 108  Het stigma heeft tot gevolg dat de geboden zorg minder adequaat is en dat zorg soms zelfs gemeden wordt. Mensen met obesitas ontvangen daardoor vaak niet de juiste zorg. 109 110

Correlatie van BMI met vetpercentage en lichaamsvetverdeling

De BMI is een internationaal gebruikte maat die laat zien of een patiënt een gezond gewicht heeft in verhouding tot de lengte. De BMI wordt berekend door het gewicht (kg) te delen door de lengte (m) in het kwadraat (kg/m2).

• Dencker 2007. In een cross-sectioneel onderzoek onder 246 kinderen (8-11 jaar) bij wie een DEXA-meting werd verricht, werd gevonden dat BMI een sterke associatie heeft met het vetpercentage (r = 0,94-0,95), totaal lichaamsvet (r = 0,92) en abdominale vetmassa (r = 0,93-0,95). De correlatie tussen BMI en lichaamsvetverdeling was in dit onderzoek veel lager (r = 0,64-0,73). 111
• Deurenberg 2003. Een Amerikaans onderzoek onder 979 kinderen bij wie BMI en vetpercentage werden bepaald en een DEXA-meting werd gedaan, liet zien dat de BMI op individueel niveau geen goede indicator is voor het vetpercentage bij kinderen, en zeker niet bij jongens. 112 113  De associatie tussen BMI en vetpercentage verschilt per etnische achtergrond. 114

Vanwege de matige correlatie van BMI met vetpercentage en lichaamsvetverdeling heeft de jgz in het Signaleringsprotocol voor overgewicht de klinische blik toegevoegd voor kinderen met een BMI op de grens tussen normaal gewicht en overgewicht. 111 112 115 116  Deze klinische blik is explicieter gemaakt met 4 criteria:

• lichaamsbouw
• etniciteit
• puberteit
• vetverdeling

De NHG-werkgroep heeft ervoor gekozen om deze items te verwerken in anamnese, lichamelijk onderzoek en evaluatie. Omdat duidelijke afkappunten niet zijn aan te geven, blijft de klinische blik subjectief.

BMI-afkapwaarden voor kinderen

De internationale BMI-afkapwaarden voor kinderen zijn oorspronkelijk gebaseerd op een analyse van gegevens van 6 grote nationaal representatieve onderzoeken (Brazilië, Groot-Brittannië, Hong Kong, Singapore, Verenigde Staten en Nederland) bij in totaal 97.876 jongens en 94.851 meisjes van 0-25 jaar. De resulterende nationale curven zijn gemiddeld tot 1 internationale groeicurve die leeftijds- en seksespecifieke afkapwaarden geeft voor overgewicht en obesitas graad 1, 2 en 3. 117 118
De NHG-werkgroep heeft in deze standaard de nieuwe afkapwaarden voor kinderen gebruikt, gebaseerd op bijstelling van de oorspronkelijke afkapwaarden, waarbij het onderscheid tussen obesitas graad 2 en 3 niet meer gemaakt wordt omdat de gezondheidsrisico’s bij obesitas ≥ graad 2 als ernstig verhoogd beschouwd worden en het onderscheid dus geen consequenties voor het beleid heeft. 119

Buikomvang bij kinderen

Bij kinderen < 12 jaar is onduidelijk of het meten van de buikomvang toegevoegde waarde heeft.

Afwijkingen in het bloed zijn vaak een laat signaal van reeds aanwezige comorbiditeit. De leeftijd ≥ 5 jaar is aangehouden omdat kinderen dan mogelijk niet meer in beeld zijn bij de jgz. Kinderen met obesitas graad 1 kunnen afhankelijk van de glucosewaarde verwezen worden naar de kinderarts (afwijkende waarde) of naar de jgz (niet-afwijkende waarde). Afwijkingen in het bloed kunnen een opening zijn voor het gesprek met kind en ouders over het verdere beleid.

Een prospectief cohortonderzoek met Zweedse kinderen die ≥ 1 jaar behandeling voor obesitas hadden gekregen (n = 6713, dataverzameling 1996-2019, leeftijd 6-17 jaar, mediane leeftijd bij start behandeling 12 jaar, mediane behandelduur 3 jaar) liet zien dat remissie van obesitas of goede respons op behandeling geassocieerd was met een afgenomen risico op mortaliteit (adjusted HR 0,12; 95% BI 0,03 tot 0,46), diabetes mellitus type 2 (HR 0,42; 95% BI 0,23 tot 0,77), dyslipidemie (HR 0,31; 95% BI 0,13 tot 0,75) en bariatrische chirurgie (HR 0,42; 95% BI 0,30 tot 0,58). Remissie van obesitas leidde mogelijk ook tot een geringer risico op hypertensie (HR 0,40; 95% BI, 0,24 tot 0,65). De onderzoekers vonden geen associatie tussen respons op de obesitasbehandeling en depressie of angst. 120

De Beweegrichtlijn voor kinderen van de Gezondheidsraad geeft de volgende adviezen aan kinderen van 4-18 jaar. 121

Bewegen is goed, meer bewegen is nog beter

• Besteed minstens elke dag een uur aan matig intensieve inspanning, zoals fietsen, wandelen of zwemmen. Langer, vaker of intensiever bewegen is nog gezonder
• Doe minstens driemaal per week spier- en botversterkende activiteiten, zoals springen, dansen of krachtoefeningen

Voorkom veel stilzitten

In 2022 bewoog nog niet de helft van de Nederlanders van ≥ 4 jaar volgens de beweegrichtlijn. 12  Nederlanders van ≥ 4 jaar brengen dagelijks gemiddeld 9 uur zittend door. 122

Toestemming

Veel artsen ervaren een drempel om gewicht bespreekbaar te maken, bijvoorbeeld door gebrek aan tijd, uit angst de arts-patiëntrelatie te verstoren of omdat het een gevoelig onderwerp kan zijn dat emoties teweegbrengt bij de patiënt. 107  Een eerste stap is daarom toestemming vragen om het onderwerp met de patiënt te bespreken.

Stigma

Mensen met obesitas ervaren vaak sociaal stigma en discriminatie op de werkplek, in het onderwijs en in de gezondheidszorg. Dit stigma kan leiden negatieve gevolgen zoals een laag zelfbeeld, sociale isolatie, stress, depressieve klachten, middelengebruik en extra gewichtstoename. 108  Het stigma heeft tot gevolg dat de geboden zorg minder adequaat is en dat zorg soms zelfs gemeden wordt. Mensen met obesitas ontvangen daardoor vaak niet de juiste zorg. 109 110

BMI

De BMI is een internationaal gebruikte maat die laat zien of een patiënt een gezond gewicht heeft in verhouding tot de lengte. De BMI wordt berekend door het gewicht (kg) te delen door de lengte (m) in het kwadraat (kg/m2). De BMI correleert niet goed met het vetpercentage en de vetverdeling in het lichaam, en houdt geen rekening met spiermassa. De BMI onderscheidt ook niet goed tussen mannen, vrouwen en etnische achtergrond. De BMI is daarom een minder geschikte maat als de patiënt gespierd is, zwanger is, borstvoeding geeft, heel klein of heel lang is (< 1,58 meter en > 1,90 meter), of een Aziatische achtergrond heeft. 123

Buikomvang

De buikomvang correleert goed met de hoeveelheid visceraal vet en geeft daarmee een goede inschatting van de vetverdeling in het lichaam. 124 125  Niet alleen de totale vetmassa maar juist de hoeveelheid visceraal vet heeft een voorspellende waarde voor het gezondheidsrisico. 126 127  Hoe meer visceraal vet, hoe hoger de incidentie van cardiovasculaire risicofactoren, metabool syndroom, diabetes mellitus type 2, mortaliteit en hart- en vaatziekten. 128 129 130 131 132  Visceraal vet is een onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten, cardiovasculaire mortaliteit en diverse vormen van kanker. 132 133 134 135
De buikomvang wordt door zorgverleners weinig gemeten, maar heeft bij een BMI < 35 toegevoegde waarde voor het inschatten van het gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico (GGR). 133  Bij een BMI ≥ 35 heeft de buikomvang geen meerwaarde meer, want vrijwel alle patiënten in deze groep hebben een ernstig vergrote buikomvang. Wel kan de buikomvang bij patiënten met een BMI ≥ 35 gebruikt worden om het effect van de behandeling te monitoren.
Bij het meten van de buikomvang kunnen meetfouten optreden. 136  Er zijn 3 manieren om de kans op meetfouten te verkleinen137 :

• meetprotocol (standaardisatie)
• training
• herhalen van metingen

De buikomvang is situatieafhankelijk en kan toegenomen zijn door bijvoorbeeld voedsel- of vochtinname, opgeblazen gevoel, ascites en zwangerschap. 123  De NHG-werkgroep hanteert de WHO-meetmethode voor het meten van de buikomvang. 138

Afkapwaarden van BMI en buikomvang

De afkapwaarden voor BMI en buikomvang zijn gebaseerd op meerdere grote onderzoeken en reviews, waarbij naar verschillende populaties is gekeken wat betreft migratieachtergrond en leeftijd. 97 100 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148
De geslachtsspecifieke afkapwaarden voor de buikomvang zijn oorspronkelijk ontwikkeld door Lean et al. in een onderzoek uit 1992 (Schotland). Geïncludeerd werden 904 mannen (gemiddeld 171 cm, 76 kg, 93 cm buikomvang) en 1014 vrouwen (gemiddeld 158 cm, 66 kg, 82 cm buikomvang) in de leeftijd 25-74 jaar. Een buikomvang van 88 cm (vrouwen) en 102 cm (mannen) correspondeerde met BMI 30, een buikomvang van 80 cm (vrouwen) en 94 cm (mannen) correspondeerde met BMI 25. Deze afkapwaarden zijn ontwikkeld als alternatief voor de BMI om obesitas vast te stellen, en dus niet op basis van een relatie tussen buikomvang en gezondheidsrisico. 147
De afkapwaarden uit Lean et al. zijn internationaal gebruikt in onderzoek en zijn ook overgenomen in richtlijnen, waaronder de MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023). De NHG-werkgroep sluit zich hierbij aan. Binnen een bepaalde BMI-categorie (gezond gewicht, overgewicht, obesitas tot BMI 34,9) hebben patiënten met een buikomvang boven de afkapwaarde een hogere kans op hypertensie, diabetes, dyslipidemie en metabool syndroom dan patiënten met een buikomvang onder de afkapwaarde . 148

Etnische achtergrond

De migratieachtergrond kan invloed hebben op afkapwaarden voor BMI en buikomvang. De NHG-werkgroep heeft hiervoor de volgende bronnen aangehouden:

• BMI: Evidence review CG189 A (2022), NICE clinical guideline NG 246| Overweight and obesity management (2025)
• buikomvang: MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen, module 2.12 (2023)

Bij patiënten met obesitas wordt regelmatig een verhoogd TSH gemeten. Dit wordt onder andere verklaard door perifere resistentie tegen schildklierhormoon en door verhoogde concentraties leptine en thyrotropine-releasing hormoon (TRH). 56 57  Vaak is er echter niet echt sprake van (sub)klinische hypothyreoïdie. Bij gewichtsverlies normaliseert het TRH en daardoor het TSH, zodat suppletie vaak niet nodig is.

Het gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico (GGR) geeft aan in welke mate het gezondheidsrisico verhoogd is bij volwassenen met overgewicht of obesitas, van licht tot en met extreem verhoogd. Vooral het viscerale vet verhoogt het risico op cardiometabole gezondheidsproblemen en andere ziekten, zoals diverse vormen van kanker. 135  Daarom is in tabel 2 van de MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023) naast BMI en comorbiditeit ook buikomvang meegenomen ter bepaling van het GGR. Deze tabel is een aangepaste versie van de oorspronkelijke GGR-tabel uit de Zorgstandaard Obesitas (2010).
De NHG-werkgroep heeft de tabel uit de MDR aangepast in die zin dat patiënten met BMI ≥ 35 een verhoogd risico hebben ongeacht hun buikomvang. 149 150  De tabel kon daarom op dit punt iets versimpeld worden. We noemen daarnaast ook subgroepen (ouderen, migratieachtergrond). 

Effecten van gewichtsverlies

Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van gewichtsverlies bij patiënten met obesitas of overgewicht, en naar welk percentage gewichtsverlies gezondheidswinst geeft. 151  Algemeen wordt aangenomen dat ca. 5% gewichtsverlies een klinisch revelante verbetering geeft van cardiovasculaire ziekte, kwaliteit van leven, hypertensie, cholesterolwaarden, triglyceriden, artrose, gastro-oesofageale reflux bij vrouwen, MASLD en PCOS. Voor hyperglykemie en preventie van diabetes mellitus type 2 geeft zelfs 3% gewichtsverlies al verbetering. In onderzoeken leidt circa 10% gewichtsverlies tot remissie van diabetes mellitus type 2 en tot verbetering van obstructief slaapapneu, gastro-oesofageale reflux bij mannen en leversteatose. Hoe groter het gewichtsverlies, hoe sterker het effect: bij 10-15% gewichtsverlies wordt voor alle comorbiditeit een nog groter gezondheidseffect gezien. Omdat obesitas een chronische progressieve ziekte is, hebben ook gewichtsstabilisatie of een gewichtsverlies < 5% al positieve gezondheidseffecten, zoals een lager risico op diabetes mellitus type 2. 152 153  Een onderzoek naar een leefstijlinterventie liet zien dat het risico op progressie van knieartrose 7% was in de groep van wie het gewicht stabiel bleef versus 18% in de groep van wie het gewicht toenam. 154  Een SR van 15 RCT’s met 17.186 patiënten (53% vrouw, gemiddelde leeftijd bij randomisatie 52 jaar) liet een 15% lager risico zien op mortaliteit door alle oorzaken bij een gemiddeld gewichtsverlies van 5,5 kg (4,0 SD) (RR 0,85; 95%-BI 0,73 tot 1,00). 155

Werkingsmechanisme van gewichtsreducerende medicatie

• GLP1-agonisten: GLP-1 speelt een rol in de regulatie van de eetlust en de voedselinname. Liraglutide en semaglutide activeren de GLP-1-receptor, waardoor het gevoel van verzadiging toeneemt en het hongergevoel afneemt.
• Naltrexon/bupropion: combinatie van een mu-opioïdantagonist (naltrexon) en een remmer van de heropname van noradrenaline en dopamine (bupropion). Het middel heeft effect op de hypothalamus en op het dopaminerge beloningssysteem. De exacte eetlustonderdrukkende effecten zijn niet bekend.

Voor de onderbouwing sluiten we aan bij de MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023). Hieronder volgt een aantal belangrijke conclusies en aandachtspunten voor de huisarts.

• Geen enkel specifiek dieet werkt beter dan willekeurig welk ander dieet: een SR en netwerkmeta-analyse includeerde 121 RCT’s met 21.942 patiënten (mediane BMI 33, mediaan gewicht 93 kg, gemiddelde leeftijd 49 jaar, 69% vrouw). De onderzoekers keken naar 14 populaire diëten: koolhydraatarm, vetarm of energiebeperkt. De mediane duur van de interventies was 26 weken. 156  Bij koolhydraatarme en vetarme diëten was het gemiddelde gewichtsverlies na 6 maanden respectievelijk 4,6 en 4,4 kg. Bij alle onderzochte diëten leek het effect op gewichtsverlies na 12 maanden grotendeels verdwenen te zijn; therapietrouw werd helaas niet gerapporteerd.
• Van sommige diëten, zoals intermitterend vasten, is er nog weinig bewijs voor de veiligheid en effectiviteit op lange termijn. 157
• Ook van koolhydraatarme diëten is de veiligheid en effectiviteit op lange termijn nog niet bewezen. De MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023) noemt dit kort, maar heeft het niet uitgezocht. De NHG-werkgroep heeft dat bij deze herziening evenmin gedaan.
• Voor de kwaliteit van de voeding verwijst de MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023) naar de Schijf van Vijf (voor de onderbouwing, zie Gezondheidsraad | Richtlijnen goede voeding 2015, geraadpleegd juni 2025. 

Voor de onderbouwing van lichaamsbeweging sluiten we aan bij de MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023). Hieronder volgt een aantal belangrijke aandachtspunten voor de huisarts.

• Lichaamsbeweging, ook zonder gewichtsverlies, heeft een gunstig effect op cardiovasculaire risicofactoren, mobiliteit, lichaamsbeeld en eventuele stemmingsstoornissen. Het zorgt ook voor toename van spiermassa. 158
• Er bestaat een algemene beweegrichtlijn voor volwassenen en ouderen (Gezondheidsraad | Beweegrichtlijnen 2017, geraadpleegd juni 2025). Voor patiënten met obesitas die zijn afgevallen, geldt een aangepaste beweegnorm: zie MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023).
• In 2022 voldeed nog niet de helft van de Nederlanders ≥ 4 jaar aan de algemene beweegrichtlijn. 12  Bovendien brengen Nederlanders ≥ 4 jaar dagelijks gemiddeld 9 uur zittend door. 122
  De gezondheidswinst van lichaamsbeweging is het grootst voor mensen die van inactief naar een beetje bewegen gaan. 12 159
• Krachttraining wordt geadviseerd om spiermassa te behouden of (iets) te vergroten tijdens het afvallen. Krachttraining verhoogt mogelijk ook het rustmetabolisme. 160 161 162  Een hoger rustmetabolisme zorgt voor een hogere verbranding en draagt daarmee bij aan gewichtsbehoud of -verlies.

Een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) bestaat uit advies en begeleiding over gezonde voeding en beweging, en een psychologische interventie gericht op gedragsverandering. Daarnaast wordt gekeken naar persoonlijke factoren die de leefstijl beïnvloeden, zoals stress en slaapgebrek. Een GLI bestaat uit 2 fasen:

• behandelfase: de eerste 6-12 maanden bestaan uit intensieve begeleiding, met doelen gericht op verandering
• onderhoudsfase: deze fase is minder intensief, met terugkomdagen en monitoring van de gedragsverandering

Voor de onderbouwing, zie MDR Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen (2023). We volstaan in deze NHG-standaard met de meest recente resultaten van de GLI-monitor.

RIVM GLI monitor

Sinds 2019 vergoeden zorgverzekeraars de GLI. Het RIVM rapporteert jaarlijks de resultaten van de in Nederland beschikbare en door het RIVM erkende interventies.163  In de periode 2019-2023 begonnen ruim 102.000 personen met een GLI (gemiddeld gewicht bij intake 107 kg, gemiddelde BMI 36, gemiddelde buikomvang 117 cm). De BMI bij intake varieerde: 25-30 (9%), 30-35 (34%), 35-40 (33% ) en ≥ 40 (23%). Deze verdeling bleef over de jaren gelijk. De rapportage maakt onderscheid tussen de (intensieve) behandelfase en de (minder intensieve) onderhoudsfase (zie boven).

Effect op gewicht en buikomvang

• Van ongeveer 2800 deelnemers (3% van het totaal) is bekend hoe het gewicht en de buikomvang zijn veranderd vanaf de intake tot het einde van de behandelfase (na 12 maanden GLI). Gemiddeld nam het gewicht in deze groep af met 3,9 kg (3,6%), de BMI met 1,3 en de buikomvang met 4,2 cm (3,5%).
• Van ongeveer 700 deelnemers is bekend hoe gewicht en buikomvang veranderden vanaf de intake tot het einde van de onderhoudsfase (na 24 maanden GLI). Gemiddeld nam het gewicht in deze groep af met 5,5 kg (5,1%), de BMI met 1,9 en de buikomvang met 6,1 cm (5,0%). De resultaten aan het eind van de onderhoudsfase waren beter dan aan het eind van de behandelfase (gewicht –5,1 vs. –3,6%; BMI –1,9 vs. –1,3; buikomvang –5,0 vs. –3,5%). Ook had een groter percentage ≥ 5% gewichtsverlies (47 vs. 32%, ongeacht BMI bij intake). Voor buikomvang geldt hetzelfde: de buikomvang was ≥ 5% afgenomen bij 47% aan het eind van de onderhoudsfase, versus 32% aan het eind van de behandelfase. Het percentage deelnemers dat gewichtsverlies of gewichtsbehoud bereikte, bleef stabiel: 83% aan het eind van de behandelfase, 82% aan het eind van de onderhoudsfase. 163
• Het is goed om te benoemen dat een GLI op het gebied van gewichtsverlies veel minder effectief is dan bijvoorbeeld bariatrische chirurgie. Daar staat tegenover dat een GLI niet-invasief is, dit in tegenstelling tot chirurgie. Bovendien is gewichtsverlies bij GLI niet het hoofddoel: het gaat om een langdurig gezonde leefstijl en gezondheidswinst, door gewichtsverlies maar ook in de vorm van kwaliteit van leven en fitheid.

Effect op kwaliteit van leven

Van 650 deelnemers is bekend hoe de kwaliteit van leven veranderde vanaf de intake tot aan het eind van de onderhoudsfase. Deelnemers gaven aan hun kwaliteit van leven bij intake gemiddeld een score van 58 (op een schaal van 0-100). Deze score was na de behandelfase met gemiddeld 7,5 punten gestegen, en zelfs met 11,3 punten bij deelnemers die ≥ 5% gewicht hadden verloren. Deelnemers die < 5% gewicht hadden verloren, scoorden een lagere stijging van kwaliteit van leven (5,7 punten). 164  Na afloop van de onderhoudsfase was de kwaliteit van leven met gemiddeld 12,9 punten toegenomen, zowel bij deelnemers met lagere start-BMI als bij deelnemers met hogere start-BMI. 163

Uitval

Van de bijna 6000 deelnemers die in 2020 startten met een GLI rondde 74% het eerste jaar af, van de ruim 19.000 deelnemers die in 2021 startten, was dat 72%. Het RIVM blijft de interventies tot 2026 volgen. In 2024 is verdiepend onderzoek gedaan naar uitval bij de GLI, ten tijde van de autorisatie van de standaard (juni 2025) waren de resultaten nog niet gepubliceerd.

Conclusie

Resultaten na deelname aan een tweejarige GLI, gebaseerd op 700 deelnemers in 2019-2023 (0,7% van het totaal aantal deelnemers):

• bij de helft is het gewicht ≥ 5% afgenomen
• bij de helft is de buikomvang ≥ 5% afgenomen
• bij 80% is hetzij gewichtsverlies van ≥ 5%, hetzij gewichtsstabilisatie bereikt
• de kwaliteit van leven nam toe ongeacht start-BMI

Gespecialiseerde GLI

Een gespecialiseerde GLI bestaat onder andere uit cognitieve gedragstherapie, bewegen in groepssessies en begeleiding door een diëtist. Gespecialiseerde GLI’s zouden een optie kunnen zijn voor de volgende specifieke doelgroepen:

• BMI ≥ 40 of BMI ≥ 35 in combinatie met ernstig vergrote buikomvang of comorbiditeit
• laaggeletterdheid of andere specifieke problemen
• milde psychische problematiek die de behandeling van obesitas belemmert
• matig tot ernstig verstoord eetgedrag en/of bijkomende psychopathologie

Er zijn anno 2025 nog weinig gespecialiseerde GLI’s beschikbaar, losstaande cognitieve gedragstherapie is bij beide laatstgenoemde doelgroepen ook een optie.

Technieken

Jaarlijks vinden in Nederland ongeveer 12.000 gewichtsreducerende operaties plaats (Dutch Society for Metabolic and Bariatric Surgery, geraadpleegd juni 2025). De twee meest voorkomende maagverkleiningen zijn de gastric bypass (circa 75%, roux-en-Y of one-anastomosis) en de gastric sleeve (circa 25%). Bij de gastric bypass wordt de maag verkleind en het spijsverteringskanaal gedeeltelijk omgeleid. Hierdoor kan de patiënt minder eten en is het traject waarin voedsel verteerd wordt korter. Het gewichtsverlies ontstaat door minder inname en door endocriene en hormonale veranderingen. Bij de gastric sleeve wordt 80% van het maagvolume verwijderd en blijft een kleine buisvormige maag over, waardoor de patiënt minder kan eten (zie figuur D1). De maagband als bariatrische ingreep is geheel verlaten, omdat bij veel patiënten problemen ontstonden, waardoor de maagband verwijderd moest worden.

 Effectiviteit van bariatrische chirurgie

Gewichtsverlies

Patiënten verliezen vooral in de eerste 2 jaar na de ingreep snel gewicht, tot een totaal gewichtsverlies van ca. 32%. Daarna volgt enige gewichtstoename, zodat het uiteindelijke gewichtsverlies na 10 jaar op gemiddeld 25-27% uitkomt. 203 204 205 206  In een Nederlands onderzoek kwam 24% van de patiënten binnen 5 jaar na een gastric bypass of gastric sleeve ≥ 15% aan. 207  Een deel van deze onderzoeken is al ouder, mogelijk kunnen met modernere technieken betere resultaten behaald worden. Van de patiënten in de Nederlandse registratie voor bariatrische chirurgie (21 centra) behaalde ruim 95% na een gastric bypass en 85% na een gastric sleeve na 2 jaar een gewichtsreductie van > 20%. Landelijk is het gemiddelde gewichtsverlies na 2 jaar 30-35%. 208  Patiënten kunnen onrealistische verwachtingen hebben over de mate van gewichtsverlies na een bariatrische operatie. 209

Comorbiditeit

Gewichtsrelateerde comorbiditeit kan verbeteren of in remissie gaan na bariatrische chirurgie. 210 211 212  Dit effect is het sterkst voor diabetes mellitus type 2 en obstructief slaapapneu:

• Hypertensie is bij 30-50% van de patiënten 3 jaar na een Roux-en-Y gastric bypass in remissie zonder medicatie. 213 214 215 216
• Obstructief slaapapneu verdwijnt bij 75% van de patiënten. 217
• Bij 75% van de patiënten met artrose van heup of knie verbeteren mobiliteit en pijn 3 jaar na de operatie nog steeds. 218
• Een groot cohortonderzoek met 180.000 patiënten in de Verenigde Staten liet een verbetering zien van metabool syndroom en een verlaagd risico op cardiovasculaire events zoals myocardinfarct en beroerte. 219
• Bij 46-72% van de patiënten met diabetes mellitus type 2 is de diabetes 3 jaar na gastric bypass (Roux-en-Y) in remissie zonder medicatie. Van de patiënten die preoperatief insulineafhankelijk waren, gebruikt 70-90% geen insuline meer, ook na 6 jaar is dit nog 80%. 211 215 220 221  Langetermijnonderzoek laat zien dat een deel van deze remissie halveert na 15 jaar follow-up: voor diabetes mellitus type 2 waren de remissie rates 2 jaar na bariatrie 72,3% versus 16,4% in de controlearm, 15 jaar na bariatrie waren de remissierates 30,4% versus 6,5%. 212
• Een retrospectief Amerikaans cohortonderzoek (n = 60.285) liet zien dat de cumulatieve incidentie van nieuwe obesitasgeassocieerde kanker na 10 jaar 4% was in de groep met bariatrische chirurgie versus 9% in de groep zonder chirurgie. 222

Mortaliteit

Een Amerikaans retrospectief cohortonderzoek (gemiddelde start-BMI 46-47) vond een 10-jaarsmortaliteit van 13,8% na bariatrie versus 23,9% in de controleconditie. 223  Een Zweeds prospectief cohortonderzoek (gemiddelde start-BMI 41-42) vond een 10-jaarsmortaliteit na bariatrie van 5,0% versus 6,3% bij controlepersonen met een gelijke start-BMI. 223 224  Zowel de cardiovasculaire als de oncologische sterfte nam af.

Kwaliteit van leven

Een SR van 47 onderzoeken (n = 26.629) keek naar gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (HRQoL) na bariatrische chirurgie. Patiënten die bariatrische chirurgie hadden ondergaan, hadden 1 jaar na de ingreep een betere kwaliteit van leven dan de groep die een leefstijlinterventie kreeg (standardized mean difference (SMD) 0,43-0,56, afhankelijk van operatietechniek). Ook 5 jaar na de operatie was de kwaliteit van leven na bariatrische chirurgie hoger dan in de controleconditie (SMD 0,92-1,27). Een SMD 0,5-0,8 betekende matig effect, een SMD > 0,8 betekende groot effect. 225

Complicaties van bariatrische chirurgie

Bariatrische chirurgie heeft invloed op de werking van geneesmiddelen. Dosisaanpassing kan nodig zijn en sommige geneesmiddelen zijn gecontra-indiceerd (KNMP Kennisbank, geraadpleegd oktober 2025).

Korte termijn

De prevalentie van complicaties op de korte termijn is ongeveer 5%. Het gaat dan om gebruikelijke complicaties bij elke operatie, zoals naadlekkage, infectie of bloeding. 226 227 228  Het percentage complicaties in Nederland ligt momenteel rond de 1,5%. De perioperatieve mortaliteit in internationale centra is laag (0,03-0,2%), 228 229 230 231 en in Nederlandse centra inmiddels vrijwel 0% (DATO/DICA 2023, rapportage via Codman Dashboard, geraadpleegd juni 2025). 228 229 230 231

Middellange termijn

In de eerste 2 jaar na de bariatrische operatie krijgt 8-15% van de patiënten symptomatisch galsteenlijden. 232  Enkele specifieke complicaties zijn dumping, hypoglykemieën en inwendige herniatie. 
Dumpingklachten worden veel gezien na bariatrie. De interpretatie van incidentiecijfers (40% na gastric bypass, 20% na gastric sleeve) is lastig omdat patiënten bepaalde klachten soms als dumping beschouwen terwijl het andere klachten blijken te zijn. 233  Dumpingklachten kunnen vroeg optreden (10-30 minuten na een maaltijd), maar ook laat (1-3 uur na een maaltijd). 
Een Nederlands onderzoek liet zien dat bijna de helft van de patiënten na een gastric bypass hypoglykemieën had zonder dit te voelen. 234  Bij de Roux-en-Y gastric bypass ontstaan in het mesenterium 2 vensters waardoorheen dunnedarmlissen kunnen herniёren. Deze inwendige herniatie kenmerkt zich meestal door intermitterende, vaak aspecifieke buikpijn. Omdat beeldvormend onderzoek vaak geen afwijkingen laat zien, kan bij deze patiënten laagdrempelig gekozen worden voor diagnostische laparoscopie. Bij darmischemie is een acute operatie nodig.

Lange termijn

De meest voorkomende langetermijncomplicaties zijn deficiënties van vitaminen en mineralen, ook bij suppletie. 235  Alle patiënten dienen na de ingreep levenslang een multivitaminepreparaat te gebruiken. Er is mogelijk een verhoogd risico op osteoporose (door gecombineerde calcium- en vitamine D-deficiëntie). 236
Reflux komt veel voor bij patiënten met obesitas. Reflux kan verminderen of verdwijnen na bariatrie, maar kan postoperatief persisteren of de novo ontstaan. Het percentage nieuw ontstane reflux wordt geschat op 25%. 237 238 239  Mogelijk komen refluxklachten na een gastric sleeve vaker voor dan na een gastric bypass.

Stoppen na kortdurend gebruik

Een systematische search tot juni 2024 leverde 2 placebogecontroleerde RCT’s op die het effect op het gewicht onderzoeken na het stoppen van gewichtsreducerende medicatie. 183 240

• Rubino 2021. STEP-4 was een RCT waarin volwassenen met overgewicht zonder diabetes werden gerandomiseerd naar continuering van semaglutide subcutaan 2,4 mg wekelijks of placebo (n = 803; gemiddelde leeftijd 46 jaar; 79% vrouw; gemiddelde BMI 35). Het onderzoek bestond uit 2 fasen: 20 weken run-inperiode met semaglutide, 48 weken continuering of placebo. Alle deelnemers volgden gedurende het hele onderzoek een GLI. 183
• Aronne 2024. In de RCT SURMOUNT-4 werden volwassenen met overgewicht zonder diabetes gerandomiseerd naar continuering van tirzepatide subcutaan 10 of 15 mg wekelijks of placebo (n = 670; gemiddelde leeftijd 49 jaar; 70% vrouw; gemiddelde BMI 31). Het onderzoek bestond uit 2 fasen: 36 weken run-inperiode met tirzepatide tot een maximaal getolereerde dosis van 10 of 15 mg, waarna 52 weken continuering of placebo. Alle deelnemers volgden gedurende het hele onderzoek een GLI. 240

Resultaten

• Rubino 2021. Na de run-inperiode van 20 weken waren de deelnemers gemiddeld 10,6% afgevallen en was de buikomvang verminderd met 10,1 cm. De groep die vervolgens 48 weken placebo kreeg, kwam gemiddeld weer 6,9% aan (ruim twee derde van het eerder verloren gewicht) en de buikomvang nam weer toe met 3,3 cm. De semaglutidegroep viel gemiddeld 7,9% extra af en de buikomvang verminderde met nog eens 6,4 cm. 183
• Aronne 2024. Na de run-inperiode van 36 weken waren de deelnemers gemiddeld 20,9% afgevallen en was de buikomvang 17,8 cm kleiner. De groep die vervolgens 52 weken placebo kreeg, kwam gemiddeld 14% aan (twee derde van het eerder verloren gewicht) en de buikomvang nam weer toe met 7,8 cm. De tirzepatidegroep viel 5,5% extra af en buikomvang werd nog eens 4,3 cm kleiner. Van de 335 deelnemers die gedurende 88 weken tirzepatide kregen, behield 90% ≥ 80% van het gewichtsverlies dat tijdens de run-inperiode was behaald, versus 17% van de placebogroep. Het netto gewichtsverlies gedurende de gehele onderzoeksperiode (inclusief run-in- en stopperiode) was 25% in de groep die tirzepatide continueerde versus 10% in de placebogroep. 240

Stoppen na 52-68 weken gebruik

Een systematische search tot juni 2024 leverde 2 onderzoeken op met verlengde follow-up na de geplande afsluiting van een RCT, die exploratief het effect op gewicht onderzochten na het stoppen met gewichtsreducerende medicatie. 241 242

Beschrijving onderzoeken

• Wilding 2022. De Step-1 Extension Trial was de verlengde follow-up van Step-1, een RCT waarin volwassenen met overgewicht zonder diabetes werden gerandomiseerd naar semaglutide subcutaan 2,4 mg wekelijks of placebo. Na de looptijd van 68 weken werd Step-1 in 5 van de 16 deelnemende landen verlengd met 52 weken waarin alle deelnemers een placebo kregen (n = 327; gemiddelde leeftijd 49 jaar; 67% vrouw; gemiddelde BMI 37,6; gemiddeld gewicht 105,5 kg). Gedurende de gehele onderzoeksperiode volgden alle deelnemers daarnaast een GLI. 241

• Jensen 2024. Dit was de verlengde follow-up van een RCT waarin volwassenen met overgewicht zonder diabetes gerandomiseerd werden naar 4 groepen:

  • beweeginterventie plus wekelijks 3 mg liraglutide
  • beweeginterventie plus placebo
  • gebruikelijke zorg plus liraglutide
  • gebruikelijke zorg plus placebo

  Voorafgaand aan de randomisatie volgden deelnemers een laagcalorisch dieet en verloren ze gemiddeld 13 kg. De RCT, met een looptijd van 52 weken, werd verlengd met 52 weken waarin alle deelnemers geen interventie kregen (n = 109; gemiddelde leeftijd 44 jaar; 60% vrouw; gemiddelde BMI 33; gemiddeld gewicht 97 kg, gemiddelde buikomvang 101 cm). 242

Resultaten

• Wilding 2022. Na 68 weken bedroeg het gemiddelde gewichtsverlies 17,3% (SD 9,3%) in de semaglutidegroep en 2,0% (SD 6,1%) in de placebogroep. 1 jaar na het stoppen van de medicatie was de semaglutidegroep 11,6% (SD 7,7) in gewicht aangekomen, wat overeenkomt met twee derde van het verloren gewicht, en de placebogroep 1,9% (SD 4,8). Het netto gewichtsverlies bedroeg na 120 weken in de oorspronkelijke semaglutidegroep 5,6% (SD 8,9%) en in de placebogroep 0,1% (SD 5,8%). 241
• Jensen 2024. Na 52 weken bedroeg het gemiddelde gewichtsverlies 3,5% in de liraglutide-beweeggroep en 1,8% in de placebo-beweeggroep. 1 jaar na het stoppen van de medicatie was de liraglutide-beweeggroep 2,3% aangekomen, wat overeenkomt met twee derde van het verloren gewicht, en de placebo-beweeggroep 1,6%. Het netto gewichtsverlies na 104 weken bedroeg 1,2% in de oorspronkelijke liraglutide-beweeggroep en 0,2% in de placebo-beweeggroep. 242

Kwaliteit van bewijs

Hoewel de RCT’s methodologisch goed zijn opgezet, bestaat er een risico op bias door betrokkenheid van de geneesmiddelproducent als coauteur. Er waren geen aanwijzingen voor inconsistentie of onnauwkeurigheid. De kwaliteit van bewijs is daarom ingeschat als redelijk.

Conclusie

Abrupt stoppen met een GLP1-agonist leidt waarschijnlijk binnen 1 jaar tot een toename van gewicht en buikomvang (kwaliteit van bewijs: redelijk). Gemiddeld herwonnen deelnemers twee derde van het verloren gewicht.

Waarom deze aanbeveling?

De meeste onderzoeken laten zien dat de gewichtsdaling ongeveer 1 jaar na het gebruik van gewichtsreducerende medicatie afvlakt, en soms al eerder. Patiënten bereiken dan een plateau en vallen niet verder af. Soms komen ze, ondanks medicatiegebruik, weer iets aan. 166 167 168 174 175  Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of het langzaam afbouwen van GLP-1-agonisten of naltrexon-bupropion kan helpen om de behaalde gewichtsreductie te behouden. Op basis van het huidige bewijs kan volgens de NHG-werkgroep na 2 jaar gebruik van gewichtsreducerende medicatie worden overwogen om de behandeling geleidelijk af te bouwen.