NHG-Behandelrichtlijn

Pruritus ani

Auteur(s):
M.M. Verduijn, H. Folmer, L.W. Draijer

Belangrijkste wijzigingen

Naar Samenvatting ›
  • Voedingsmiddelen zijn bijna nooit de oorzaak van pruritus ani
  • Er is geen onderbouwing gevonden dat psychische oorzaken een rol zouden spelen bij pruritus ani
  • Het 's nachts dragen van katoenen handschoenen om de vicieze cirkel van jeuk en krabben te doorbreken, wordt niet meer geadviseerd.

Inleiding

Naar Samenvatting ›

Pruritus ani of perianale jeuk is een symptoomdiagnose waarmee jeuk rond de anus aangeduid wordt. De jeuk kan zich uitbreiden tot het hele perianale gebied. Door krabben kan er een traumatische dermatitis ontstaan met toename van irritatie en jeuk. Het is belangrijk om aandoeningen op te sporen die met pruritus ani gepaard kunnen gaan, zoals fissura ani, hemorroïden, dermatomycose of een worminfectie. Bij een kwart van de patiënten wordt echter geen duidelijke oorzaak gevonden. Pruritus ani kan recidiveren en multifactorieel bepaald en lastig te behandelen zijn.

Voor de diagnostiek en behandeling van fissura ani, hemorroïden en proctitis wordt verwezen naar de NHG-Standaard Rectaal bloedverlies.

Achtergrond

Naar Samenvatting ›

Epidemiologie

Naar Samenvatting ›
  • De incidentie van pruritus ani (ICPC-code D05) in de huisartsenpraktijk bedraagt 1 per 1000 patiënten per jaar, waarvan 60% mannen en 40% vrouwen.
  • De incidentie is het hoogst tussen de 45 en 64 jaar.
  • De prevalentie bedraagt 2,6 per 1000 patiënten per jaar.
  • De cijfers in de algemene populatie zullen hoger liggen omdat niet iedereen met deze klacht een huisarts zal bezoeken (zie Details).
Details
Epidemiologie

De cijfers zijn gebaseerd op de Tweede Nationale Studie. 1 De incidentie- en prevalentiecijfers onder de algehele bevolking zullen waarschijnlijk hoger zijn: er zal een drempel zijn om met deze klacht de huisarts te bezoeken. 2 3 Over het al dan niet voorkomen van perianale jeuk in verschillende bevolkingsgroepen zijn geen gegevens gevonden.

Etiologie, pathogenese en natuurlijk beloop

Naar Samenvatting ›

Bij ongeveer een kwart van de patiënten is pruritus ani idiopathisch. Door jeuk (en krabben) ontstaat (chronische) irritatie, beschadiging en ontsteking van de huid rond de anus. Een vochtige huid kan door maceratie de irritatie en infectie bevorderen. Het gevaar van maceratie van de huid kan versterkt worden door occlusie van de anale huid, zoals bij gebruik van vaseline.

Bij kinderen zijn oxyuren (Enterobius vermicularis) de meest voorkomende oorzaak; de jeuk komt dan vooral ’s nachts en bij defecatie voor (zie NHG-Behandelrichtlijn Worminfecties). Ook bij volwassenen komen oxyuren voor. Bij kinderen (tussen 6 maanden en 10 jaar) kan de jeuk ook veroorzaakt worden door perianale streptokokkendermatitis (impetigo).

Bij volwassenen is een dermatomycose (veelal een candida-infectie), al dan niet uitgelokt door fecale verontreiniging, een regelmatig voorkomende oorzaak. Voorts kunnen hemorroïden, fissura ani, fistels en locale irritatie door feces (bijvoorbeeld door diarree of door ‘fecal soiling’ zoals bij incontinentie bij ouderen, kinderen of bij volwassenen met een verstandelijke beperking), door zeep, (vochtig) toiletpapier, fluor en urine-incontinentie een rol spelen. Ook wordt ontoereikende of juist overmatige anale hygiëne wel beschreven als etiologische factor. Tevens kan er sprake zijn van een combinatie van factoren die zorgen voor (het in stand houden van) de jeuk.

Minder frequent voorkomende oorzaken zijn atopische en seborroïsche dermatitis, psoriasis en (contact)eczeem. Zelden voorkomende oorzaken waarbij pruritus ani als primaire klacht gepresenteerd wordt, zijn proctitis, inflammatoire darmziekten, (seksueel overdraagbare) infecties, erythrasma, lichen sclerosus, diabetes mellitus, ziekte van Paget (een zeldzame vorm van huidkanker die er uitziet als een rode, ontstoken, vocht afscheidende huidvlek) en tumoren. Warmte, transpiratie en lang zitten kunnen (vooral bij adipositas) de klachten verergeren (zie Details).

Voedingsmiddelen zijn vrijwel nooit de oorzaak van pruritus ani. Lokaal gebruik van corticosteroïden rond de anus kan sneller dan bij toepassing elders op de huid zorgen voor atrofie en maceratie, en daardoor pruritus ani veroorzaken of verergeren. Rond de anus kan door warmte en transpiratie een soort occlusie-effect optreden. Bij het Nederlands Bijwerkingencentrum Lareb is pruritus ani vooral gemeld als vermoede bijwerking na gebruik van corticosteroïden en antibiotica (zie Details).

Pruritus ani recidiveert regelmatig. Er zijn patiënten die jarenlang klachten houden.

Details
Oorzaken

Er zijn diverse oorzaken van pruritus ani. Als de jeuk vooral ’s nachts voorkomt en in het bijzonder bij kinderen zijn oxyuren (Enterobius vermicularis) een regelmatig voorkomende oorzaak. 6 Bij ongeveer een kwart van de patiënten blijft de jeuk idiopathisch. 7 8 Dermatomycosen (met name candida-infecties), al dan niet uitgelokt door incontinentie, 9 6 zijn de belangrijkste oorzaak. 22 10 In een derdelijnsonderzoek bij 126 patiënten met perianale dermatitis, van wie men aannam dat anaal eczeem de oorzaak van de klachten was, had 43% candidiasis, 6% atopische dermatitis of constitutioneel eczeem, 6% pruritus ani, 3% psoriasis en 2% huidatrofie door corticosteroïdgebruik. Bij 46% van de patiënten dacht men aan contacteczeem als oorzaak, maar na onderzoek bleek bij iets minder dan de helft van deze patiënten geen sprake te zijn van sensibilisatie voor allergenen. 22 In een ander onderzoek bij 312 patiënten met pruritus ani in een tweedelijnsinstelling had 26% last van perianale mycose (19% candida en 7% dermatofyten), 22% van hemorroïden, 19% van anale fissuren, ook 19% van fistels, 7% van condylomata accuminata, 5% van idiopatische pruritus ani, 2% van rectokèle en 0,6% van rectale ulcera. 10 In de literatuur worden psoriasis, 11 hemorroïden en contactallergie 12 13 14 als oorzaak van pruritus ani beschreven, net als bacteriële (streptokokken)infectie, 15 10 hiv-gerelateerde infecties, erythrasma, 11 eczeem, lichen sclerosus, 6 2 12 13 16 ziekte van Paget, 4 5 fluor vaginalis en seksueel overdraagbare aandoeningen. 6 Proctologische aandoeningen die met anale jeuk gepaard kunnen gaan zijn fissura ani, fistels en ziekte van Crohn. Er is ook een aantal interne ziekten beschreven 12 13 14 zoals diabetes mellitus, schildklieraandoeningen en leveraandoeningen die perianale pruritus kunnen geven. In het algemeen is de ziekte dan al bekend en is de perianale jeuk niet het eerste symptoom. Lang aanhoudende klachten van pruritus ani kunnen wijzen op tumoren. 17 7 Regelmatig treedt jeuk op door locale irritatie door feces (diarree), 9 urine-incontinentie, zeep en (vochtig) toiletpapier (met name het conserveermiddel kan klachten geven). 6 12 Abnormale relaxatie van de interne anale sfincter kan door lekkage van vocht en/of feces jeuk veroorzaken. 6 2 18 11 Soms wordt vermeld dat psychische factoren een rol kunnen spelen, 6 2 18 maar daarvoor is geen bewijs gevonden. Overmatige dan wel ontoereikende anale hygiëne wordt regelmatig als etiologische factor beschreven. 6 12 3 10 18 11 Warmte, transpiratie, slecht passend synthetisch ondergoed in combinatie met zitten kunnen vooral bij obesitas de klachten verergeren. 19 6 2 10 8


Conclusie

In de literatuur worden zeer uiteenlopende oorzaken van pruritus ani beschreven. Bij ongeveer een kwart van de patiënten is de aandoening idiopatisch.

Voeding en geneesmiddelgebruik als mogelijke oorzaak

Alleen bij hoge uitzondering wordt het gebruik van extreme hoeveelheden specifieke voedingsmiddelen zoals yoghurt en melkproducten, citrusfruit, koffie, cola, alcohol, noten en chocolade beschreven als mogelijke oorzaak van pruritus ani. 11 20 2 6 21 In een deelonderzoek van een onderzoek van matige kwaliteit onder 75 patiënten met diverse oorzaken van pruritus ani gaf het vermijden van mogelijk negatief beïnvloedende dieetfactoren zoals koffie, cola, alcohol, noten, chocolade, melkproducten en citrusvruchten bij 27 van de 56 patiënten een vermindering van klachten. Er werd geen specifiek voedingsmiddel als oorzaak van de klachten gevonden. 11 Huidatrofie door het gebruik van corticosteroïden (ook oraal) werd bij 2,4% van de patiënten met perianale dermatitis als oorzaak vastgesteld. 22 In het perianale huidgedeelte penetreren corticosteroïden sterker dan elders. 24 In de literatuur wordt na (langdurig) gebruik van antibiotica (in bijzonder tetracyclinen) 10 , immunosuppressiva 6 10 en minerale oliën vermeld dat deze anale jeuk kunnen veroorzaken. 20 Bij Lareb is pruritus ani als specifiek vermoede bijwerking vooral gemeld na gebruik van diverse antibiotica en na gebruik van corticosteroïden (geraadpleegd 26 maart 2008).

Conclusie

Er zijn alleen casuïstische mededelingen over voeding of geneesmiddelgebruik als mogelijke oorzaak van pruritus ani. Alleen bij specifieke aanwijzingen uit de anamnese wordt verder onderzoek hiernaar geadviseerd. Als proef kan men het verdachte geneesmiddel tijdelijk staken. Als de klachten inderdaad verdwijnen (positieve ‘dechallenge’) kan men ter bevestiging het verdachte geneesmiddel desgewenst weer innemen en een ‘rechallenge’ uitvoeren.

Diagnostiek

Naar Samenvatting ›

Anamnese

Naar Samenvatting ›

De huisarts vraagt naar:

  • duur en ernst van de jeuk;
  • soort toiletpapier en andere toiletartikelen (geparfumeerd? conserveermiddel?);
  • (veranderd) defecatiepatroon, fecale incontinentie;
  • pijnklachten (fissura ani), bloedverlies (hemorroïden, fissura ani, proctitis);
  • vaginale klachten, huidaandoeningen, comorbiditeit (zoals diabetes mellitus, inflammatoire darmziekten, hiv-gerelateerde infecties, soa’s);
  • geneesmiddelgebruik en zelfmedicatie (in het bijzonder gebruik van middelen in het perianale gebied);
  • neem op indicatie (bij een verhoogd soa-risico of anale seksuele contacten) een seksuologische anamnese af (zie NHG-Standaard Het soa-consult).

Lichamelijk onderzoek

Naar Samenvatting ›

Inspecteer de hele perianale regio met goede belichting (kinderen in rug- of zijligging met opgetrokken knieën, volwassenen in zijligging met opgetrokken knieën, patiënt kan zelf helpen bij het spreiden van de billen). De huisarts let hierbij op de kleur en soort huidafwijkingen en op de aanwezigheid van vocht, slijm, bloed, pus en feces. Let verder op de eventuele aanwezigheid van oxyuren, hemorroïden, anale fissuren en fistels.

Aanvullend onderzoek

Naar Samenvatting ›

Aanvullend onderzoek is in het algemeen niet noodzakelijk. Overweeg bij twijfel of vermoeden van andere oorzaken een rectaal toucher (zie NHG-Standaard Rectaal bloedverlies).

Evaluatie/differentiaaldiagnose

Naar Samenvatting ›

Stel de diagnose op basis van anamnese en lichamelijk onderzoek. Differentiaaldiagnostisch komen onder andere in aanmerking (zie Details):

  • dermatomycosen (zie NHG-Standaard Dermatomycosen): beoordeel de efflorescenties;
  • worminfectie: vraag de feces en het perineum te inspecteren op maden. Overweeg de plakbandproef (zie NHG-Behandelrichtlijn Worminfecties);
  • hemorroïden: de meest gepresenteerde klacht is helderrood bloedverlies op de ontlasting, aan toiletpapier of in de toiletpot na de ontlasting;
  • anale fissuren (vooral pijnklachten) of proctitis (vaak veranderd defecatiepatroon);
  • (contact)eczeem (zie NHG-Standaard Eczeem).

Bij uitzondering komen in aanmerking:

Details
Differentiaaldiagnose

In een aantal overzichtsartikelen worden fissura ani, hemorroïden, proctitis, dermatomycosen, bacteriële huidinfecties, (contact)eczeem, psoriasis, ziekte van Paget en tumoren (vooral bij langdurige klachten) beschreven in de differentiaaldiagnose van pruritus ani. 6 2 12 13 3 14 10 18 8 11

Beleid

Naar Samenvatting ›

Zoek bij klachten van pruritus ani eerst door middel van anamnese en lichamelijk onderzoek naar een onderliggende oorzaak, en behandel deze.

In de literatuur beschreven behandelopties

Naar Samenvatting ›

Vaselinecetomacrogolcrème brengt een zekere fysische barrière aan, zonder gevaar van maceratie van de huid door een afsluitende laag zoals bij gebruik van pure vaseline. De effectiviteit van kortdurend lokaal gebruik van corticosteroïden bij pruritus ani is matig onderbouwd maar wordt op basis van de farmacologische eigenschappen toch geadviseerd.

Waarschijnlijk gunstig effect en klein risico op bijwerkingen:

  • toilethygiëne (reinigen met water en daarna droogdeppen), vermijden van strak zittende kleding en van krabben (zie Details);
  • ‘indifferente’ preparaten (vaselinecetomacrogolcrème, zinksulfaat) (zie Details);
  • locale corticosteroïden (zie Details).

Effectiviteit onduidelijk en risico op bijwerkingen:

  • capsaïcine (zie Details).
Details
Preventieve maatregelen

In de literatuur wordt een aantal maatregelen geadviseerd bij perianale jeukklachten die vooral berusten op ervaring. Gecontroleerd onderzoek naar preventieve maatregelen is niet gevonden. Niet krabben, zorgvuldig de anus schoonmaken en droogdeppen, loszittende kleding dragen en geen zalven gebruiken gaven slechts bij 4 van de 75 patiënten met diverse oorzaken van pruritus ani klachtenvermindering. 11 Regelmatig beschreven zijn de adviezen voor een adequate toilethygiëne zoals geen zeep of (vochtig of schurend) toiletpapier gebruiken (irritatie), wel stromend water of een vochtige washand (zonder zeep of chemische toevoegingen), gevolgd door droogföhnen of droog deppen. 19 Daarnaast wordt geadviseerd om niet te krabben omdat dit kan zorgen voor beschadiging met infectie of verergering van de jeuk. 2 8 Verder ligt het voor de hand om het dragen van schurend ondergoed dat tussen de billen kruipt, strakke broeken en panty’s af te raden, omdat dit de irritatie en beschadiging van de huid kan verergeren of kan zorgen voor persisteren van de klachten. 19 2 12 18

Conclusie

De effectiviteit van preventieve maatregelen is niet goed onderbouwd.

Indifferente preparaten

Werking

Zinkionen werken zwak adstringerend. Doordat zij eiwitten laten neerslaan op het celoppervlak zou de jeuk kunnen verminderen en de vicieuze cirkel van jeuk en krabben doorbroken kunnen worden. Zinksulfaat werkt verzachtend. 23 24 Vaselinecetomacrogolcrème FNA is een crèmebasis die bijzonder geschikt is voor rectaal gebruik omdat zij op de anale huid gunstige farmacologische eigenschappen heeft. De 50% vetbestanddelen (waaronder vaseline) zorgen voor een zekere fysische barrière zonder een afsluitende laag te vormen zoals pure vaseline, en geven dus geen gevaar voor maceratie. 25 Daarom is gekozen voor vaselinecetomacrogolcrème FNA en zinksulfaatvaselinecrème 0,5% FNA als indifferente crèmes. De kleurloze zinksulfaatvaselinecrème trekt snel in en is praktischer in het gebruik dan zinkoxide omdat zinkoxide lastig smeert, witte vlekken geeft en moeilijk afwasbaar is.

Werkzaamheid

In een klein cross-overonderzoek werd gedurende één week het gebruik van een zinkoxidepreparaat vergeleken met een hydrocortisonpreparaat. Zinkoxide gaf wel enige verbetering ten opzichte van de uitgangssituatie, maar veel minder dan hydrocortison. Zie voor meer gegevens van dit onderzoek onderstaand detail Corticosteroïden. 11

Bijwerkingen

Lokale allergische reacties zijn mogelijk.

Conclusie

De effectiviteit van indifferente therapie is niet bekend (geen placebogecontroleerd onderzoek), maar ernstige bijwerkingen zijn niet te verwachten en daarom kan het uitproberen van vaselinecetomacrogolcrème FNA en zinksulfaatvaselinecrème 0,5% FNA overwogen worden.

Corticosteroïden

Werking

Anti-inflammatoir, antiprurigineus, vasoconstrictief en antimitotisch. De penetratie in de huid is afhankelijk van de wijze van applicatie, het vehiculum, de aanwezigheid van bepaalde stoffen, de toegediende hoeveelheid en de klasse van het corticosteroïd.

Werkzaamheid

In een tweedelijns kleine cross-over RCT bij 11 patiënten met idiopathische pruritus ani gaf twee weken gebruik van hydrocortisonzalf 1% in paraffinebasis vergeleken met placebo (alleen paraffinebasis) een vermindering van jeuk en irritatie (gemeten met een door de patiënt ingevulde visuele analoge score) van bijna 50%. 19 De door de patiënt aangegeven gemiddelde uitgangsscore was 40,5, de gemiddelde score na behandeling met placebo was 28,9 en na behandeling met hydrocortisonzalf 9,3. Voorafgaand aan het onderzoek ontvingen alle patiënten dezelfde adviezen over adequate toilethygiëne met een droge perianale omgeving.In een ander tweedelijnsonderzoek (géén RCT) bij 60 patiënten met idiopatische pruritus ani werd de werking van 2 dd lokaal gebruik van 0,1% methylprednisoloncrème vergeleken met een waterige schoonmaakoplossing. Er werd door de patiënten geen verschil in effectiviteit waargenomen (92,3% bij corticosteroïden versus 90,6% bij waterige oplossing). 26 In het in bovenstaand detail reeds vermelde kleine cross-overonderzoek werd gedurende een week het gebruik van een zinkoxidepreparaat vergeleken met een hydrocortisonpreparaat. Zinkoxide gaf wel enige verbetering, maar hydrocortisonzalf 1% gaf de beste subjectieve beoordeling door de patiënt: 15 van de 30 patiënten gaven een duidelijke verbetering van klachten aan, tegen 7 van de 30 patiënten bij zinkoxide en 4 van de 29 patiënten bij alleen de neutrale wateroplosbare basis van de hydrocortisonzalf). 11

Bijwerkingen

Na een aantal weken lokaal gebruik van corticosteroïden kan de perianale huid dunner worden. Corticosteroïden penetreren in dit huidgedeelte in versterkte mate. 24 Corticosteroïden mogen daarom alleen kortdurend toegepast worden bij pruritus ani, anders kunnen ze zelf ook weer jeuk veroorzaken. 19 3 Daarnaast kan lokaal anaal gebruik van corticosteroïden ook sensibilisatie van de anale huid veroorzaken. 19

Conclusie

De effectiviteit van kortdurend lokaal gebruik van klasse-1-corticosteroïden bij pruritus ani is matig onderbouwd maar wordt op basis van de farmacologische eigenschappen toch geadviseerd. Omdat vaselinecrème FNA een crèmebasis is die vet en toch goed afwasbaar is, is deze basis bijzonder geschikt voor rectaal gebruik. Daarom is gekozen voor hydrocortisonvaselinecrème 1% FNA. Vanwege de versterkte opname van corticosteroïden door de perianale huid wordt het gebruik van klasse-3-corticosteroïden bij pruritus ani niet aangeraden.

Capsaïcine

Werking: 

Aanhoudend en herhaald gebruik van capsaïcine, een natuurlijk alkaloïde uit rode peper, zorgt voor twee soorten desensibilisatie. Enerzijds treedt farmacologische desensibilisatie op, waardoor de werking van capsaïcine afneemt bij aanhoudend gebruik, anderzijds is er functionele desensibilisatie van nociceptoren, waardoor de reactie op prikkels afneemt of zelfs wegvalt. 27

Werkzaamheid: 

In een gerandomiseerd ‘placebogecontroleerd’ (mentholcrème 1%) crossoveronderzoek gaven 30 van de 44 patiënten subjectieve vermindering van jeuk aan bij gebruik van capsaïcine 0,006% 3 dd zeer dun gedurende vier weken, tegenover 1 patiënt in de mentholgroep (p < 0,0001). 28 Het effect trad meteen op, en uiterlijk binnen de eerste drie dagen.

Bijwerkingen: 

4 van de 44 patiënten uit de eerste RCT vielen uit door bijwerkingen: 3 doordat capsaïcine matig tot ernstige brandende perianale pijn veroorzaakte, 1 patiënt ontwikkelde urticaria ten gevolge van capsaïcinecrème. 28 Een voorbijgaand (10-15 minuten) brandend gevoel trad op bij alle patiënten zowel na gebruik van capsaïcine als na mentholcrème, maar bij capsaïcine was het branden heftiger en hield langer aan (p < 0,001). Het brandende gevoel was na vier weken gebruik van capsaïcine significant minder dan bij aanvang.

Conclusie: 

De effectiviteit van lokaal gebruik van capsaïcine is slecht onderbouwd: er is slechts één placebogecontroleerd onderzoek, maar daarin is als placebo mentholcrème gebruikt die eveneens jeukstillend werkt, dus geen placebo is. Bijwerkingen traden regelmatig op. Bovendien is capsaïcine in Nederland niet als capsaïcinecrème 0,006% op de markt en zijn er geen gestandaardiseerde FNA-voorschriften van capsaïcinecrème 0,006% beschikbaar. Capsaïcinecrème wordt daarom niet geadviseerd.

Preventie, voorlichting en niet-medicamenteuze adviezen

Naar Samenvatting ›

Overweeg de volgende adviezen:

  • Zorg voor een adequate toilethygiëne met een droge perianale omgeving.
  • Bij lokale roodheid alleen water en geen zeep gebruiken.
  • Ontraad gebruik van vochtige doekjes, geparfumeerd toiletpapier en perianale zelfmedicatie vanwege de kans op een contactallergische reactie.
  • Probeer krabben te vermijden.

Medicamenteuze therapie

Naar Samenvatting ›

Behandel zo mogelijk de gevonden oorzaak van de jeuk. 

Bij het ontbreken van een behandelbare oorzaak:

  • Overweeg op proef (als ‘stap 0’) het gebruik van vaselinecetomacrogolcrème of zinksulfaatvaselinecrème 0,5% FNA 1-2 dd (en na de ontlasting) om de conditie van de plaatselijke huid op peil te houden.
  • Geef bij aanhoudende jeuk als ‘stap 1’ hydrocortisonvaselinecrème 1% FNA (2-3 dd dun aanbrengen) totdat de klachten over zijn en maximaal gedurende twee weken. 
  • Overweeg alleen bij aanhoudende jeuk en onvoldoende effect van hydrocortisonvaselinecrème kortdurend gebruik van triamcinolonacetonidecrème 0,1% FNA (2 dd dun, maximaal twee weken). 
    • Omdat corticosteroïden in dit huidgedeelte versterkt penetreren (occlusie-effect) en zelf ook weer sensibilisatie van de anale huid kunnen geven, wordt terughoudend gebruik van corticosteroïden geadviseerd.
    • De behandeling met corticosteroïdcrème kan desgewenst gecombineerd of afgewisseld worden met het gebruik van vaselinecetomacrogolcrème of zinksulfaatvaselinecrème (1-2 dd). De basis van deze crèmes is een vetcrème die de huid niet afsluit en gemakkelijk te verwijderen is, en daardoor geschikt is voor perianaal gebruik.

Totstandkoming

Naar Samenvatting ›

De NHG-Farmacotherapeutische richtlijnen zijn zonder ondersteuning van een werkgroep en met een beperkte commentaarronde tot stand gekomen. De gegevens in de paragrafen ‘Achtergronden’ en ‘Diagnostiek’ zijn voornamelijk ontleend aan bestaande richtlijnen, overzichtsartikelen en leerboeken. Het farmacotherapeutisch beleid is zoveel mogelijk gebaseerd op de resultaten van wetenschappelijke onderzoeksartikelen (systematische reviews, meta-analyses en RCT’s).

Commentaar is ontvangen van het CVZ en het WINAp. Vermelding als referent betekent niet dat de referent de Farmacotherapeutische richtlijn inhoudelijk op elk detail onderschrijft.

In juni 2008 werd de richtlijn geautoriseerd door de NHG-Autorisatiecommissie.

Referenties

  1. Van der Linden MW, Westert GP, De Bakker DH, Schellevis FG. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk: klachten en aandoeningen in de bevolking en in de huisartspraktijk. Utrecht/Bilthoven: NIVEL/RIVM, 2004.
  2. Heard S. Pruritus ani. Aust Fam Physician 2004;33:511-3.
  3. Pfenninger JL, Zainea GG. Common anorectal conditions: Part I. Symptoms and complaints. Am Fam Physician 2001;63:2391-8.
  4. Khoubehi B, Schofield A, Leslie M, Slevin ML, Talbot IC, Northover JM. Metastatic in-situ perianal Paget’s disease. J R Soc Med 2001;94:137-8.
  5. Shutze WP, Gleysteen JJ. Perianal Paget’s disease Classification and review of management: report of two cases. Dis Colon Rectum 1990;33:502-7.
  6. Zuccati G, Lotti T, Mastrolorenzo A, Rapaccini A, Tiradritti L. Pruritus ani. Dermatol Ther 2005;18:355-62.
  7. Daniel GL, Longo WE, Vernava AM III. Pruritus ani: Causes and concerns. Dis Colon Rectum 1994;37:670-4.
  8. Jones DJ. ABC of colorectal diseases. Pruritus ani. BMJ 1992;305:575-7.
  9. Farage MA, Miller KW, Berardesca E, Maibach HI. Incontinence in the aged: contact dermatitis and other cutaneous consequences. Contact Dermatitis 2007;57:211-7.
  10. Giordano M, Rebesco B, Torelli I, Blanco G, Cattarini G. Pruritus ani. Minerva Chir 1999;54:885-91.
  11. Smith LE, Henrichs D, McCullah RD. Prospective studies on the etiology and treatment of pruritus ani. Dis Colon Rectum 1982;25:358-63.
  12. Weichert GE. An approach to the treatment of anogenital pruritus. Dermatol Ther 2004;17:129-33.
  13. Gopal DV. Diseases of the rectum and anus: a clinical approach to common disorders. Clin Cornerstone 2002;4:34-48.
  14. Dasan S, Neill SM, Donaldson DR, Scott HJ. Treatment of persistent pruritus ani in a combined colorectal and dermatological clinic. Br J Surg 1999;86:1337-40.
  15. Sheth S, Schechtman AD. Itchy perianal erythema. J Fam Pract 2007;56:1025-7.
  16. Harrington CI, Lewis FM, McDonagh AJ, Gawkrodger DJ. Dermatological causes of pruritus ani. BMJ 1992;305:955.
  17. Handa Y, Watanabe O, Adachi A, Yamanaka N. Squamous cell carcinoma of the anal margin with pruritus ani of long duration. Dermatol Surg 2003;29:108-10.
  18. Wigersma L. Adviezen bij aambeien en pruritus ani, waarheden en mythen. Huisarts Wet 1997;40:204-9.
  19. Al-Ghnaniem R, Short K, Pullen A, Fuller LC, Rennie JA, Leather AJ. 1% hydrocortisone ointment is an effective treatment of pruritus ani: a pilot randomized controlled crossover trial. Int J Colorectal Dis 2007;22:1463-7.
  20. Vincent C. Anorectal pain and irritation: anal fissure, levator syndrome, proctalgia fugax, and pruritus ani. Prim Care 1999;26:53-68.
  21. Jonkers S. Perianale jeuk/pruritus ani. In: Eekhof JAH, Knuistingh Neven A, Opstelten W, redactie. Kleine kwalen in de huisartspraktijk. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg, 2007. p. 565-8.
  22. Kränke B, Trummer M, Brabek E, Komericki P, Turek TD, Aberer W. Etiologic and causative factors in perianal dermatitis: results of a prospective study in 126 patients. Wien Klin Wochenschr 2006;118:90-4.
  23. Joosten AAM. Dermatica op recept. 3e dr. Den Haag: Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie, 2006.
  24. Hekket C, Cox HLM. Lokale, symptomatische behandeling van aandoeningen van het anale gebied. Pharm Weekbl 1990;125:1309-13.
  25. Anonymus. FNA-preparaten bij hemorroïden. Geneesmiddelenbulletin 1991;25:prikbord 16-7.
  26. Oztas MO, Oztas P, Onder M. Idiopathic perianal pruritus: washing compared with topical corticosteroids. Postgrad Med J 2004;80:295-7.
  27. Anand P. Capsaicin and menthol in the treatment of itch and pain: recently cloned receptors provide the key. Gut 2003;52:1233-5.
  28. Lysy J, Sistiery-Ittah M, Israelit Y, Shmueli A, Strauss-Liviatan N, Mindrul V, et al. Topical capsaicin--a novel and effective treatment for idiopathic intractable pruritus ani: a randomised, placebo controlled, crossover study. Gut 2003;52:1323-6.